O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti “menejment” kafedrasi

V BOB. KORXONA FAOLIYATIDA BIZNES REJALASHTIRISH


Tayanch so’z va iboralar: korxona, korxona turlari, strategiya, iqtisodiy o’sish, iqtisodiy rivojlanish, hujumkor strategiya, himoyalanuvchi strategiya, strategiya bosqichlari, maqsad, missiya.


5.1. Korxona rejalashtirishning ob’ekti sifatida

Korxona – jamiyatning asosiy bo’g’ini xisoblanuvchi, axolining talabini qondirish va foyda olish yoki boshqa ijtimoiy funksiyalarni bajarish maqsadida, xususiy resurslardan foydalanish asosida mahsulotlar ishlab chiqaradigan, ayirboshlaydigan, hamda boshqa ishlarni va xizmatlarni bajaradigan, faoliyati bo’yicha qarorlar qabul qiladigan va unga javobgar, xuquqiy shaxs maqomiga ega bo’lgan, har xil masshtabdagi xo’jalik yurituvchi sub’ektdir.

Ushbu ta’rif maqsadi, faoliyati, shakli, turlari va mulk shaklidan qat’iy nazar barcha korxonalarga taalluqlidir.

Mustaqillik yillarida ro’xatdan o’tgan va faoliyat yuritayotgan korxonalarni soni yildan yilga ortib bormoqda. Buni quyidagi 5.1-chizmada ko’rish mumkin (mingtada).

350												298,9		301,6	295,7		296,3
300						274,4			283,4
			250,1
250					257,7
	218,5	231,8
200
150
100	34,8		31,4	35,8			28,4	40,5			37,1	36,5		24,1		29,8		28,2
																35,9
																		28
50	25,4		17,9		19,7	21,8		24,3		24,1			21,4		20,8
0

Ro'yhatga olingan Yangidan tashkil topgan Tugatilgan


5.1-chizma. Korxonalarning mulkchilik shakllari bo’yicha taqsimlanishi⁶ Xo’jalik yurituvchi sub’ekt korxona maqomiga ega bo’lishi uchun umum

qabul qilingan quyidagi belgilarga javob berishi zarur. Bu belgilar uning ta’rifidan kelib chiqadi.

Korxona xo’jalik yurituvchi sub’ekt sifatida ishchi jamoasini tashkil qilishning aniq tizimiga, korxonaning tarkibiy tuzilishi, boshqarish texnologiyasi va tartibiga ega bo’lishi kerak. Shunday qilib, korxonaning birinchi belgisi uning tashkiliy tuzilishi va boshqarilishidir.

6. 
   O’zbekiston Respublikasi yillik statistik to’plami ma’lumotlariga asosan. Toshkent 2015 yil , 185 bet.
   

Korxonaning tashkiliy jixatdan yaxlitligi uning ikkinchi belgisidir.Tashkiliy yaxlitlik tegishli tartibda korxonaning ta’sis etuvchi hujjatlarida o’z aksini topgan bo’lishi kerak.

Uchinchi belgisi o’zlik mulkiga ega bo’lishi.Korxona mol mulkini o’z hohishi bo’yicha ishlatishi mumkin.

To’rtinchidan korxona o’z harakati va burchlari oldida moddiy javobgarligi. Va nihoyat, korxonaning oxirgi belgisi uning o’z nomiga ega bo’lishi. Bu belgi

tashqi qarashda formal ko’ringani bilan moddiy ahamiyatga egadir. Chunki u o’z nomi bilan bitimlar tuzadi, tashqi aloqalarni amalga oshiradi, o’z imidjini asraydi, ulug’laydi, sud organlariga talabgor yoki javobgar sifatida chiqadi, faoliyatini reklama qiladi va boshqa funksiyalarini amalga oshiradi.

Korxonalar mulk shakillariga asoslangan holda tashkiliy huquqiy shakllarga turlanadi. “O’zbekiston Respublikasida mulkchilik to’g’risida”gi qonunga binoan (4 modda) mulk quyidagi shakllarda yuzaga chiqadi:

• 
  fuqarolarning shaxsiy va xususiy mulki;
  

• 
  jamoa (shirkat) mulki, shu jumladan, oilaviy, mahalla, kooperativ mulk, ijaraga olingan korxona mulki, aksionerlar jamiyati, davlat korxonasi jamoaning, jamoat tashkilotlari va diniy tashkilotlar, konsern (konsarsium)larning mulki, yuridik shaxs hisoblangan boshqa jamoalar mulki;
  

• 
  Respublika, Qoraqalpog’iston Respublikasi, ma’muriy-hududiy tuzilmalar (maishiy) mulkdan iborat davlat mulki;
  
• 
  aralash mulk;
  

• 
  qo’shma korxonalar, ajnabiy fuqarolar, tashkilotlar va davlat, shuningdek, ajnabiy yuridik shaxslar mulki.
  

Mamlakatimizda ro’yxatdan o’tgan korxona va tashkilotlarning mulkchilik shakllari bo’yicha taqsimlanishi quyidagi 5.2-chizmada keltirilgan.

350							283,4	298,9	301,6		295,7		296,3
300					274,4
			250,1				244	259,6		262,2		256,2	256,9
250		231,8			257,7
	218,5			217,4	223,7	237,5
		207,8
200	194,3
150
100
50	24,2	24		32,7	34	36,9	39,4	39,3		39,4		39,5	39,4

0

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015


Jami Davlat Nodavlat