O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti “menejment” kafedrasi

Kнб – normaning bajarish foizi;
– rejaviy mehnat sig’imi.


10.1 – jadval.
Mahsulot mehnat siimi bo’yicha ishlab chiqarish quvvati hisobi.

			Ishlab	Umumiy	Mahsulot	Ishlab
			chiqarish		birligi
		Fr,		samarali ish		chiqarish
Stanok turi	Soni		normasini		uchun vaqt
		soat	bajarilish	vaqti fondi,	normasi,	quvvati,
				ming st. soat		ming dona
			koeffitsienti.		soat
Revolver	30	3900	1,0	117,0	5,0	23,4
Randalovchi	20	3900	1,0	78,0	3,0	26,0
Shlifovka	10	3900	1,0	39,0	2,0	19,5

Ushbu misolda etakchi stanoklar guruhi revolver stanoklari hisoblanadi (eng ko’p songa va katta mehnat sig’imiga ega). Demak sexning ishlab chiqarish quvvati 23,4 ming donaga teng va korxonada shlifovka stanoklarida ishlovchilar mehnatini tashkil etishni takomillashtirish zarurligini keltirib chiqaradi (masalan, maxsus moslamalar o’rnatish, yordamchi vaqtlarni qisqartirish, modernizatsiya qilish).

• 
  1 stanok soatdagi ishlab chiqarish normasi asosida ishlab chiqarish quvvatini hisoblash:
  

Q=F_s*S*U_s
bu yerda:
U_s – stanokning unumdorligi.
10.2 – jadval.


Stanokning unumdorligi bo’yicha ishlab chiqarish quvvati hisobi.

	Soni		Umumiy	1 stanok	Ishlab
				soatdagi	chiqarish
Stanok turi		Fr,soa	samarali ish
	,			ishlab	quvvati,
		t	vaqti fondi, ming
	dona			chiqarish	ming
			st. soat
				hajmi, dona	dona
Revolver	30	3900	117,0	0,2	23,4
Randalovc	20	3900	78,0	0,33	26,0
hi
Shlifovka	10	3900	39,0	0,5	19,5

Sanoatda sexlarning ishlab chiqarish quvvatini shartli kom’lektlar asosida hisoblashdan ham foydalaniladi. Hisob tartibi quyidagicha:

Avvalo umumiy mahsulot hajmida har bir mahsulot turini salmoi aniqlanadi,so’ngra jami shartli komplekt uchun umumiy vaqt normasi hisoblanadi vaishlab chiqarish quvvati aniqlanadi.

Ishlab chiqarish quvvati quyidagicha aniqlanadi:

bu yerda:

T_vn – jami shartli komplekt uchun umumiy vaqt normasi.

Shartli komplekt usuli bo’yicha frezerlash stanoklari ishlab chiqarish quvvatini hisoblash.

Ko’rsatkichlar	O’lchov birligi	1m	2m	3m
Salmoi	%	28	32	40
Vaqt normasi	soat	5	10	2

Shartli komplekt 100 ta mahsulotdan iborat. Yuqoridagi strukturaga ko’ra shartli komplekt tarkibi quyidagicha:

1-m: 100x28:100 = 28 dona;

2-m: 100x32:100 = 32 dona;
3-m: 100x40:100 = 40 dona.
Umumiy vaqt normasi: 28x5+32x10+40x2= 540 soat.
Ish vaqti fondi 81000 stanok/soatga teng.
Ishlab chiqarish quvvati: 81000:540= 150 shartli kom’lekt.
Korxona ishlab chiqarish quvvati rejalashtirilgan nomenklatura bo’yicha hisoblanadi. Shuning uchun shartli kom’lektdagi har bir turdagi mahsulot sonini kom’laektlar soniga ko’paytiriladi:

1-m: 28x150= 4200 dona;

2-m: 32x150= 4800 dona;
3-m: 40x150= 6000 dona.
Davriy ishlovchi jihozlar quvvatini (vannalar, kimyoviy agregatlar, quritish kameralari) hisoblash uchun quyidagi boshlanich ma’lumotlar zarur: agregatga solinadigan xom material va yarim fabrikatlar; agregatdan yaroqli mahsulot chiqish koeffitsienti; ishlab chiqarish sikli davomiyligi; ish vaqti fondi.
Ishlab chiqarish quvvati quyidagicha aniqlanadi:


_{Qdav } ^{N * M * К * F}s
D
bu yerda:


^{3 N – agregatning 1m maydoniga joylashadigan mahsulot soni; M – agregatning ichki foydali maydoni;}


D – bir ishlab chiqarish sikli davomiyligi.


Masalan: idishlarni pishirish agregatining ichki foydali hajmi – 15 m³, 1m³ga siadigan idishlar soni – 300 dona. D = 3 kun, K = 0,95, FIVF = 300 sutka.
Ishlab chiqarish quvvati: Q= 300x15x300x0,95/3= 427,5 ming dona

Ba’zi holatda ishlab chiqarish quvvati 1m³ maydondan 1 sutkada olinadigan mahsulot asosida ham hisoblanadi:

Q=N*M*K*F_s
bu yerda:
N – 1m³ maydondan sutkada olinadigan mahsulot hajmi.
G’isht quritish, quyma quyishda ishlab chiqarish quvvatini hisoblashda ishlab chiqarish maydoni e’tiborga olinadi. Ishlab chiqarish maydonining o’tkazuvchanlik qobiliyati hisobi uchun quyidagi ma’lumotlar zarur.

Sex ishlab chiqarish maydoni; bir mahsulot tayyorlash uchun ishlab chiqarish maydoni; o’eratsiyani bajarish uchun zarur vaqt ya’ni ishlab chiqarish sikli; foydali ish vaqti fondi.

Ishlab chiqarish maydonining o’tkazuvchanlik qobiliyatini hisoblash formulasini quyidagicha izohlash mumkin:

E * F_s
Q= R*D
bu yerda:
E – ishlab chiqarish maydoni, m²;
R – bir mahsulot ishlab chiqarish uchun zarur maydon; D – ishlab chiqarish sikli.
Yoki 1m² maydondan olinadigan mahsulot hajmiga ko’ra:
Q=E×M₁×F_s
bu yerda:
M₁ – 1m² maydondan 1 sutkada olinadigan mahsulot hajmi.


Masalan: yiuv uchastkasi maydoni 100m², 1m²dan olinadigan mahsulot hajmi 10 dona, F_r = 340 sutka.


Q=100×10×340= 340000 dona.

Ushbu usul individual shaklda poyafzal tikishda, tikuvchilikda qo’llaniladi. Jihozlarni ta’mirlashda ishlab chiqarish quvvati ish o’rinlari soni va bir ish o’rnida ishlab chiqarilgan mahsulot hajmiga ko’ra aniqlanadi.

10.3. Ishlab chiqarish quvvatidan foydalanish ko’rsatkichlari
Ishlab chiqarish quvvatidan foydalanishga umumiy baho berishda quvvatdan foydalanish koeffitsienti qo’llaniladi:

bu yerda:

– haqiqatda ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi; – hisoblangan ishlab chiqarish quvvati.

Ishlab chiqarish quvvatidan foydalanish darajasi ekstensiv foydalanish koeffitsienti, intensiv foydalanish koeffitsienti va integral foydalanish ko’rsatkichlari orqali ifodalanadi.

;

bu yerda:

V_x – jihozning haqiqiy ishlagan vaqti, soat;
F_k – kalendar vaqt fondi;
F_r – rejim vaqt fondi.

Jihozlardan vaqt bo’yicha foydalanishning muhim ko’rsatkichlaridan biri bo’lib smenalik koeffitsienti hisoblanadi. Ushbu ko’rsatkich 2 xil usulda aniqlanadi:

1-usulda ishlangan stanok smenalar sonini o’rnatilgan jihozlar soniga bo’lish orqali to’iladi.

2-usulda 1 sutkada barcha smenalarda ishlangan stanok soatlar jihozning 1 smenadagi haqiqiy ish vaqti fondiga bo’linadi.

Mashinasozlik korxonalarida smenalik koeffitsienti 2 smenali ish tartibida 1,7 – 1,9 ga, 3 smenali ish tartibida 2,5 – 2,7 ga teng bo’ladi.

1-usul aniqroq natija beradi, chunki bunda smena ichidagi to’xtashlar e’tiborga olinmaydi.

2-usulda esa smena ichidagi yo’qotishlar hisob natijasiga ta’sir ko’rsatmaydi. Jihozlardan ekstensiv foydalanish darajasiga baho berishda jihozni ishlab

chiqarishga jalb etishni xarakterlaydigan ko’rsatkichlardan foydalaniladi. Bular o’rnatilgan jihozlarning jami jihozlar tarkibidagi ulushi; harakatdagi jihozning o’rnatilgan jihozlar tarkibidagi salmog’i:

; ;

bu yerda:

J_o’r – o’rnatilgan jihozlar soni;
J_h – harakatdagi jihozlar soni;
J_um – umumiy jihozlar soni.
Jihozlardan intensiv foydalanish koeffitsienti ulardan quvvat bo’yicha foydalanish darajasini ifodalaydi va vaqt birligi ichidagi unumdorligni norma bo’yicha belgilangan unumdorlikka bo’lish orqali aniqlanadi:

bu yerda:

– vaqt birligi davomida ishlab chiqarilgan haqiqiy unumdorlik;


– norma bo’yicha belgilangan soatlik unumdorlik.

Intensiv yuklanish ko’rsatkichi ish o’rnida mehnatni tashkil etish darajasini, sifatini ifodalaydi. K_int 1ga qancha yaqin bo’lsa jihoz shuncha ishonchli hisoblanadi.

Jihozlardan ham vaqt, ham unumdorlik bo’yicha foydalanishning umumlashgan ko’rsatkich integral yuklanish koeffitsienti hisoblanadi.

Ishlab chiqarish quvvatidan foydalanishni yaxshilashning ekstensiv rezervlari:

• 
  o’rnatilgan va harakatdagi jihozlar sonini oshirish;
  

• 
  jihozlarni ta’mirlashni tashkil etishni takomillashtirish;
  

• 
  sex va uchastkalar smenalik koeffitsientini ko’paytirish;
  

• 
  jihozlarni o’rnatish siklini qisqartirish;
  

• 
  ishlab chiqarish maydonlaridan ratsional foydalanish;
  

• 
  jihozlarni to’liq ish bilan ta’minlash. Intensiv rezervlar:
  
• 
  ishlab chiqarilayotgan mahsulot konstruksiyasini yaxshilash;
  

• 
  zavod, sex va uchastkalarning ixtisoslashuvini chuqurlashtirish;
  

• 
  jihozlarni yangilash, modernizatsiyalash;
  

• 
  ishlab chiqarishni texnik qurollanganlik darajasini oshirish.