O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti

san, sent, svyatoy 
so`zlari bilan 
ifodalangan: San-Marino, San-Tome^ San-Frantsisko, San-Sal‘vador, Santo-Domingo, San-to-
Krus, Sant`yago, Svyataya Elena, Svyatoy Lavrentiy, Svyatoy Nos. 
Zangiota, YAlang‘ochbuva, Iskandariya (Misr) kabi nomlarda tarixiy shaxslarning izi 
bor; masalan: Zan-giota — Axmad YAssaviyning zanjiy (xabash) muridi; YAlang‘ochbuva — 
bangi «avliyo»; Iskandariya (Misr) — makedoniyalik Aleksandr (Iskandar Zulqarnayn) Misr-
dan SHrta Osiyogacha o`z nomini tarqatgan. 
Afsonaviy nomlar orasida xayoliy va faraziy nom-lar, ya`ni biror voqea yoki mish-
mish gaplar sababli bor deb taxmin qilingan, aslida mutlaqo bo`lmagan joylarning nomlari 
xam uchrab turadn: YA`juj-Ma`-juj eri, Saddi Iskandar, Ko`xi Qof, Sannikov eri va xokazo. 
Afsonaviy Atlantida orolini ba`zi birovlar oke anda desa, boshqalar Gretsiya atrofida 
bo`lsa kerak dey di; ammo xanuz aniqlangani yo`q. 
g‘aroyib nomlar. Dunyo kartasida xazilnoma, kulgi li yoki vaximali nomlar xam oz 
emas. Masalan, Angliya da — «Raxming kelsin», «So`qir kuyovlar», «Qurbaqa lar», 
«Qalamushqal`a», «Zo`r muxabbat», «Ko`rinma^ qoldi», «Piyanistaning tavbasi...» nomli 
shaxarlar Italiyada — It g‘ori, Amerikada — Ajal vodiysi, eron da — Dashti Noumid kabi 
nomlar bor. 
Bunday nomlar o`zimizda xam topiladi: Borsakel -mas, xo darvesh cho`li, Labbay 
tog‘i (Namanganda), CHar-chamang (SHaxrisabzda), Jonchiqar (Zarafshon vodiy-sida), 
CHo`ntakqishloq (Andijonda), Ko`kdo`ppi (Farg‘o na oblast‘ Kirov rayonida), 
Bo`g‘ozterak, Kelinchak, Mo-xovtovuq, Og‘zikeng, CHopontiqqan, Jo`jao`g‘ri, Qorko`m-di, 

---

Gadoytopmas, Itovat va xokazo. Bu nomlar eshi-tilishidan g‘alati-g‘aroyib bo`lib tuyulsa-da, 
xar biri-ning o`z tarixi, o`z tafsiloti bor. 
YAngi zamon nomlari. Bunday nomlar dastlab Sovet Ittifoqida va boshqa sotsialistik 
mamlakatlarda vu-judga keldi. endigina ozodlikka erishayotgan mamla-katlarda xam eski 
nomlar o`zgartirilib, yangi nomlar qo`yilmoqda. 
Doxiylarimiz K. Marks, F. engel‘s va V. I. Lenin (Il‘ich, Ul‘yanov) nomlari, partiya 
va davlatimiz-ning atoqli arboblari, revolyutsiya, grajdan va Vatan urushlari qaxramonlari 
— SHaumyan, CHapaev, Omangel-di, Sverdlov, Frunze, Kirov, Kuybishev, Orjonikidze, 
Kalinin, general Raximov, Yo`ldosh Oxunboboev, Usmon YUsupov, Dmitrov, Tol‘yatti, 
Voroshilov, Jukov, Brej-nev, Andropov, atoqli olimlarimiz va mo``tabar adib~ larimiz — Al 
Xorazmiy, Beruniy, Ibn Sino, Ulug‘bek, Navoiy, Lomonosov, Pushkin, Gor‘kiy, Furqat, xamza, 
Tursunzoda, kosmonavt Titov va Gagarinlarning ismla-ri Vatanimiz kartasidan munosib o`rin 
oldi. Zarbdor, Paxtakor, Paxtaobod, Paxtaorol, Dexqonobod, YOshlar-obod, YAngiqadam, 
YAngiro`zg‘or, xosilobod, Zernograd, Guliston, Do`stlik, Kommunizm singari yangi nomlar 
yangi xayot ko`zgusidir. 
V‘etnamda Saygon shaxri v‘etnamliklar doxiisi xoshimin ismi bilan ataldi. 
CHexoslovakiyadagi Got-val‘d. Bolgariyadagi Dmitrovgrad nomlari xam zamona-viydir. 
Qalmiq Amur respublikasida Lenin bilan uchrashgan atoqli yozuvchi Anton Amur-
Sananning ismi qo`yilgan Amur 32 Sanan posyolkasi bor. Leni ngrad ostonalarida 
fashist bosqinchilariga qarshi kurashda o`zbek yigiti To`ychi erjigitov qaxramonona xalok 
bo`lgan edi. Usha erdagi Lyuban‘ posyolkasining bir ko`chasi xozir «Soiq Sovet Ittifoqi 
Qaxramoni To`ychi erjigitov ko`chasi» deb atalmoqda. Ush oblastining Qorako`l posyol-kasi 
komsomolning 50 yilligi munosabati bilan Komsomol‘sk-Norin deb nomlandi. 
Pomir tog‘larida balandligi 4874 metr keladigan tepalikka Voronej shaxri sportchilari 
birinchi bo`lib qadam qo`yganligi munosabati bilan bu tepalik «Molodoy Kom-munist» 
(Voronej oblasti yoshlar gazetasining nomi) deb ataldi. 
Geografik nomlarning paydo bo‘lishida bir qancha qonuniyatlar mavjud. Bular 
quyidagilar: 
1. Ko‘pgina geografik nomlar til taraqqiyotining dastlabki davrida oddiy turdosh otlardan 
iborat bo‘lib, keyinchalik, vaqt o‘tishi bilan atoqli otlarga - geografik nomlarga aylanib ketgan. 
Masalan: ilgari odamlar oddiygina suv, soy, daryo, qo‘rg‘on, kent, ko‘l, to‘qay deb ataganlar. 
Keyinchalik bu oddiy so‘zlar geografik nomga aylangan. Bularga Amur, Jayhun, Don, Edil, 
Ganga, O‘kuz, Nil, Shott nomlari misol bo‘ladi. Hammasining ma‘nosi bitta, suv demakdir. 
Aydar - qir, yayla - yaylov, chink - jarlik, alp - tog‘, rio - suv, xingan - tizma va boshqalar. 
2. Oddiy so‘zlarga, toponimlarga aniqlovchi qo‘shish yo‘li bilan geografik nomlar hosil 
bo‘ladi. Bunda aniqlovchi sifat so‘z turkumidan, otdan, sondan, ravishdan, sifatdoshdan iborat 
bo‘lishi mumkin. Masalan, sifat qo‘shish yo‘li bilan hosil bo‘lgan toponimlarga Yangiqo‘rg‘on, 
Kattaqo‘rg‘on, Oqmachit, Ko‘kterak, Yangiobod, Qoradaryo, Oqdaryoni misol qilib keltirish 
mumkin. Ot qo‘shish yo‘li bilan Qumqo‘rg‘on, Toshqal‘a, Taxtako‘prik, Toshkent, Chimkent, 
Shoshtepa, G‘azalkent toponimlari vujudga kelgan. Son qo‘shish yo‘li bilan hosil bo‘lgan 
toponimlarga Yettiterak, Beshqayrag‘och, Uchtom, Qo‘shtut, Yakkatut kabi toponimlarni misol 
qilib ko‘rsatish mumkin. Qaynarbuloq, Xo‘jabaqirgan, Kuyganyor kabi toponimlar otga 
ravishdosh qo‘shilishidan hosil bo‘lgan. 
3. Geografik nomlarning bir obyektdan ikkinchi, ba‘zan uchinchi, to‘rtinchi obektlarga 
ko‘chishi natijasida yangi joy nomlari vujudga keladi. Masalan, Sirdaryo daryosi, Sirdaryo 
viloyati, Sirdaryo shahri, Sirdaryo tumani; Chirchiq daryosi, Chirchiq shahri; Ohangaron shahri, 
Ohangaron daryosi; Zarafshon daryosi, Zarafshon shahri, Farg‘ona vodiysi, Farg‘ona viloyati. 
Ayrim daryolar bo‘yidagi shaharlar nomi daryo nomiga suffiks qo‘shish yo‘li bilan hosil 
bo‘lgan. Masalan, Angara daryosi - Angarsk shahri, Tom daryosi - Tomsk shahri, Ij daryosi - 
Ijevsk shahri, Or daryosi - Orsk shahri. 
4. Ko‘pchilik mamlakatlarning nomlari xalqlar nomiga - iya, - iston suffikslarini qo‘shish 
yo‘li bilan hosil bo‘lgan: Turkiya, Ispaniya, Finlandiya, Vengriya, O‘zbekiston, Qirg‘iziston, 
Tojikiston, Afg‘oniston va boshqalar. Lekin ayrim davlatlar nomining yasalishida - iya, suffiksi 

---

xalqlar nomiga emas, balki boshqa so‘zlarga ham qo‘shilishi mumkin. Masalan, Braziliya (brazil 
- o‘simlik nomi), Kolumbiya (Kolumb - mashhur sayyoh), Islandiya (island - muz mamlakati). 
5. Geografik obektlarga nom qo‘yishda o‘xshatib nomlash ham mavjud. Bu har xil 
maqsadlarda bo‘lishi mumkin. Chunonchi, Amir Temur Samarqandning shuhratini oshirish 
maqsadida poytaxt atrofiga bir qancha qishloqlar qurib, o‘sha vaqtdagi mashhur shaharlar 
nomini qo‘ygan; Damashq, Parij, Sheroz, Bag‘dod, Misr va boshqalar. Bularning ba‘zilari hozir 
ham nomini saqlab keladi. H.Hasanov keltirgan ma‘lumotga ko‘ra, Yer yuzida 18 ta Amerika, 13 
ta Vengriya, 9 ta Kanada, 5 ta Braziliya, 3 ta Italiya, 7 ta Venesiya, 4 ta Praga, 4 ta Kiyev 
nomlari mavjud ekan. Amerikada Moskva, Parij, London, Uels, Nyukasl va boshqa shaharlar 
mavjud. 
6. Geografik nomlar umumlashtirish yo‘li bilan, ya‘ni kichik joy nomini katta hudud yoki 
obektga ko‘chirish natijasida ham vujudga keladi. Bunga misol qilib Osiyo nomini keltirish 
mumkin. Qadimda Osiyo (Osu) deb Livan, Falastin, Suriya joylashgan kichik hudud atalar edi, 
keyinchalik bu nom butun qit‘a nomiga aylandi. Hozirgi Tyanshan deb ataladigan tog‘larning 
umumiy nomi bo‘lmagan,
Har bir tog‘ tizmasi o‘z nomi bilan Chotqol, Qurama, Ko‘kshag‘al, Talas, Farg‘ona va 
boshqa nomlar bilan atalar, faqat Tyanshanning markaziy qismi Tangritog‘, Xontangri, deb 
atalar edi. Xitoylar Tangritog‘ni o‘z tiliga tarjima qilib, Tyanshan deb atashgan. Keyinchalik bu 
nom butun tog‘ tizimining umumlashma nomi bo‘lib qolgan. Huddi shunday Yevropa, Afrika 
nomlari ham umumlashma nomdir. 
7. Tarjima qilish yo‘li bilan ham shakllanib, yangi nomlar paydo bo‘ladi. Bunday nomlar 
bir joyda turli xalqlar yashaydigan hududlarda yoki bir geografik obekt (xususan daryo, tog‘ 
tizmalari) turli xalqlar hududlaridan o‘tadigan joylarda uchraydi. Bunday geografik nomlarga 
Qora dengiz - Chyornoye more, Qorasuv - Siyohrud, Qizilsuv - Surxob, Ilono‘tti - Morguzar, 
Baliqchi - Ribachye, Movarounnahr - Daryo orasi, Qizil dengiz - Bahri muhit Ahmar - Krasnoye 
more, Yangikent - Dehinov, Temir Darvoza - Jeleznoye vorota, Shaytonmakon - Chertovo 
gorodiщye va boshqalarni misol qilib keltirish mumkin.