O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muhandislik pedagogika instituti

MАVZU. XODIMLARNI INNOVATSION BOSHQARISH

1. 
   
   Innovatsion tashkilotlarda xodimlarni boshqarish xususiyatlari.
   
2. 
   
   Innovatsion menejerdan talab etiladigan sifatlar.
   
3. 
   
   Ijtimoiy boshqaruvning yangi texnologiyalari.
   
4. 
   
   Loyihaviy guruhlarning o’zaro ijtimoiy hamkorligi.
   
5. 
   
   Jahon ijtimoiy rivojlanish omili sifatida.
   

Tayanch iboralar: innovatsion tashkilotlar, xodimlarni boshqarish, mehnat resurslari, innovatsion menejerlar, tashabbuskorlik, yetakchilik, talabgorlik, yangi texnologiyalar, loyihaviy «jamoa», rahbarlik uslubi, loyiha guruhlari, sotsial moslashish, tizimga bashoratli yondashish, blokli ierarxik birgalikda bo’ysunish tamoyillari.

1. Innovatsion tashkilotlarda xodimlarni boshqarish xususiyatlari

Xodimlar korxonaning muhim vazifaviy tizimchasi hisoblanib, innovatsion rivojlanishning qimmatli resurslaridan iborat. Strategik va operativ vazifalarga ega bo’lgan holda, inson omili ishlab chiqarishni axborotlashtirishni intellektuallashtirishda markaziy o’rinnni egallaydi.

Ommaviy an’anaviy ishlab chiqarish va innovatsion rivojlanishning shubhasizligi o’rtasidagi ziddiyatlar aniqsa bozor iqtisodiyotiga o’tishda keskinlashadi. Bu holat xodimlarni boshqarish tizimi va inson resurslariga munosabatlarni o’zgartirishni taqozo etadi.
So’nggi paytlarga qadar “xodimlarni boshqarish” tushunchasi boshqaruv amaliyotida umuman bo’lmagan. Har bir tashkilot xodimlarni boshqarishning vazifaviy tizimiga ega bo’lishiga qaramay, bu boshqaruv bo’linma rahbarining huquq doirasiga kirgan. Tashkilotda xodimlarni boshqarish bo’yicha asosiy tarkibiy bo’linma mehnat resurslarini rejalashtirish, xodimlarning o’qishi, malakasini oshirishi va qayta tayyolanishini tashkil etishni bajaruvchi
xodimlar bo’limidir. Ammo bu an’anaviy xizmatlar mehnatni tashkil etish va ish haqi bo’linmalari, mehnatni muhofaza qilish bo’limi bilan tashkiliy bog’liq emas.
An’anaviy xodimlarni boshqarish xizmatlari innovatsion tizimlarda muvofiq faoliyat yuritishni ta’minlash uchun kasbiy mahorat va tashkiliy maqomga ega emas. SHuning uchun jamoaga ijtimoiy-psixologik tashxis qo’yish, guruhli va shaxslararo munosabatlarni tahlil qilish va tartibga solish, janjal va stresslarni boshqarish, kasbiy xususiyatlarni hisobga olish va xodimlarning ijtimoiy-psixologik moslashuvi, mehnatga undovchi sabablarni boshqarish va hokazolar xodimlar ishi bo’limlari tomonidan umuman hal etilmagan.
Innovatsion jamoalarda bular innovatsion menejer tomonidan hal etiladi, shu bilan birga boshqaruvning an’anaviy elementlari mehnat resurslarini boshqarish texnologiyasini tashkil etadi. Ma’lumki, mehnat resurslarini boshqarish rejalashtirish, xodimlarni tanlab olish va joylarini o’zgartirish, mehnat faoliyati bahlash hamda ish haqi miqdorini belgilash, rag’batlantirish va imtiyozlar tizimini ishlab chiqish vazifalarini o’z ichiga oladi.
Mehnat resurslarini boshqarish xodimlarni kasbiy yo’naltirish va moslashtirish, joyni o’zgartirish, pasaytirish va ishdan bo’shatish tizimini o’z ichiga oladi.
Innovatsion yondashuvlarning an’anaviy katta farqi xodimlarni tanlab olish tizimida namoyon bo’ladi. An’anaviy yondashuvda tanlov bo’yicha ishning kerakli hajmi ko’proq darajada mavjud ishchi kuchi va unga bo’lajak ehtiyoj o’rtasidagi farq bilan belgilanadi. Noaniqlik va katta tavakkalchilik bilan izohlanadigan innovatsion faoliyatda ishchi kuchiga bo’lajak ehtiyojni bashorat qilish murakkabdir. Mavjud xodimlar imkoniyatlarini ularning stoxastik ijtimoiy jarayonlarga moslashishi nuqtai nazaridan va malakalarining innovatsion faoliyat mazmuni darajasiga mosligini baholash zarur¹⁷.
Hozirgi zamon ishlab chiqarishining innovatsion turi kasbiy muvaffaqiyat muomalasini yangicha shakllantiradi, shu sababli xodimni tanlash, qayta o’qitish va ijtimoiy moslashtirishning alohida tizimini shakllantiradi. Yangi vaziyat noan’anaviy ijtimoiy texnologiyalarni topishga majbur qiladi, xodimdan tug’ma va keyingi olingan sifatlarni mavjud muhit talablari bilan birlashtirish, ishga undovchi sabablarning turli-tumanligini qabul qilish taqozo etadi.
Innovatsion tuzilmalar xodimdan tafakkur kengligi va harakatchanlik, idrok etishning samarali tizimi, ijodga ichki ehtiyojning alohida turini talab etadi. Ular birinchi navbatda yuqori malakali ishchi kuchiga qaratilgan, novator olim yoki novator menejer shaxsi uning markaziy bo’g’ini hisoblanadi. Innovatsion faoliyatda aql sohibi asosiy shaxs hisoblanadi, shuning uchun mehnatning ma’noli ahamiyat va yuqori ichki sabablar muhim ahamiyat kasb etadi. Novatorning asosiy shaxsiga alohida talablar aniq moslashtirilgan harakatlar, kommunikatsiya jarayonlari va shaxslararo munosabatlar bilan biriktirilishi kerak.
Ko’pgina xorijiy kompaniyalar innnovatsion menejerlarni tanlov asosida tanlab olishda xodimning sifatlarini innovatsion boshqaruvchi faoliyati talablariga mos kelishi testlaridan foydalanadi. Tanlov ishtirokchilarini tanlashda mantiqiy-didaktik ko’nikmalarga suyanuvchi tashkilotchilik qobiliyatlari, tashabbuskorlik, maqsadga intilish, maqsadga erishishdagi tirishqoqlik muhim sifatlardan hisoblanadi. Yetakchilik yuqori darajadagi javobgarlik, atrofdagilarga do’stona munosabat, operativlik va aniqlik, qabul qilinayotgan qarorlarning o’z vaqtidaligi bilan birlashtira oladigan nomzod yuqori baho oladi¹. Namuna testi 1-jadvalda beriladi.
Innovatsion faoliyatda xodimlarni boshqarishga yondashuvlar an’anaviy menejmentga nisbatan mutaxassislarni rejalashtirish va tanlab olish bosqichidan boshlab,
¹⁷ Borut Likar, co-editors Peter Fatur, Urshka Mrgole ; translation Arslingue K.Jontar, TEFL, TBE. - 1st. ed. - El. knjiga. - Ljubljana INNOVATION management [Elektronski vir] page 140

¹ Åãîðøèí À.Ï. Óïðàâëåíèå ïåðñîíàëîì. 2-å èçä. – Í.Íîâãîðîä: ÍÈÌÁ, 2007.
katta o’zgarishlarga uchragan. Yangi ishlab chiqarishlarni tashkil etish va yirik tashkildiy o’zgarishlarda xodimlar sonini bashoratlash ko’pgina omillarga ega vazifadir. Iqtisodiyotning innovatsion rivojlanishi xodimlar sifatiga qat’iy talablar qo’yadi va ilg’or texnologiyalarni tatbiq etish ishdan bo’shatishlarga sabab bo’lishi mumkin. Masalan, ilg’or texnologiyalar soo’asida innovatsiyalarni tatbiq etishda Procter&Gamble, Jonson&Jonson, IBM kompaniyalari Comkon vodiysining bir qator firmalari har yili minglab ishchilarni ishdan bo’shatadi.
Innovatsion yondashuvlarning an’anaviylardan katta farqi xodimlarni tanlash tizimida ham namoyon bo’ladi. Yangilik kiritishning yuqori darajasidan manfaatdor rahbar, albatta xodimning ijodiy qobiliyati va yutuqlarini aniqlashi kerak. Xodimdagi sifatlarni baholab, menejer namunaviy miqdoriy uslubiyotni nashrlar, patentlar, muayyan shaxsning ijodiy sifatlari kabi sifat mezonlari bilan birlashtiradi.
Xodimlarni tanlash bo’yicha vazifalar ham murakkabdir. Xodim haqidagi mavjud axborotlar innovatsion bo’linmadagi nomzodlarning avvalgi yutuqlariga tegishli bo’lgani sababli u bo’yicha nomzodning kelgusi vazifalarga mosligi haqida fikr yuritish mushkul. SHuning uchun xodimlarni tanlash bosqichida noan’anaviy muammolarni hal etish, g’oyalarni ilgari surish va ularni amalga oshirishda testlar, tanlovli tanlash tizimidan foydalanish kerak. Buning uchun ilmiy jamoa rahbari kasbiy muvaffaqiyat tushuncha va mezonlarini belgilashi, xodimlarni tanlash amaliyotida kasbiy muhim xususiyatlar, ularning dinamikasini baholash uslubiyotini qo’llashi, hamda xodimlarni o’qitish va kasbiy yo’naltirishda kasbiy bilim va ko’nikmalarni shakllantirish tamoyillarini hisobga olishi kerak.
Kasbiy muvaffaqiyat omillarining alohida ahamiyati innovatsion faoliyatda ishtirok etayotgan shaxsning oldiga yuqori talablar qo’yadi. Natijada nomzodning ham shaxsiy psixologik xususiyatlari va kasbiy ko’nikmalarini ko’rib chiqish zarur. SHaxsni o’rganish, shaxsning dunyo bilan munosabati kengligi, ularning umumiy tuzilishi, ierarxiklik va birgaligi darajasi, yakka shaxsning qobiliyati va fe’l-atvor kabi aniq parametrlarini o’rganish taklif etilgan.
Bu tadqiqotlar shaxs nazariyasi va uning xususiyatlariga asoslanadi. Innovatsion faoliyatda ishtirok etayotganlarning kasbiy muhim xususiyatlari, ularning dinamikasi, hamda kasbiy ko’nikmalari shakllanishi tezligi eng muhim hisoblanadi.

1. Innovatsion menejerdan talab etiladigan sifatlar Innovatsion menejerdan talab etiladigan sifatlarga mos kelish testi

Sifatlar	Ballardagi baholar
	4	3	2	1
Tashabbuskorlik	Qo’shimcha vazifalarni izlaydi, faol, ochiq	Asosiy vazifalarni bajarishda topqirlik va farosatni namoyon etadi	Qo’shimcha ko’rsatmalar- siz ishning kerakli hajmini bajaradi	Tashabbussiz , passiv, ko’rsatmalarn i kutadi
Etakchilik	Kuchli shaxs, ishonch va dadillikni uyg’otadi	Samarali buyruqlarni mahorat bilan beradi	Mashaqqatli qo’l mehnatini olib boradi	Olib boruvchi
Xodimlarga munosabati	Kishilarga nisbatan ijobiy, do’stona	Muomalada yoqimli, odobli	Ba’zida odamovi,	Mijg’ov, odamovi,

	munosabatda		muomala qilish qiyin	aloqaga tez kirishuvch
Mas’uliyat	Har qanday topshiriqni bajarishda javobgarlikni sezadi	Topshiriqlarga rozi bo’ladi	Topshiriqlarga istamay rozi bo’ladi	Har qanday topshiriqdan o’zini olib qochadi
Tashkilotchilik qobiliyati	Juda qobiliyatli, ishontira oladi, mantiqiy isbotlarni yaxshi biladi,oqil	Qobiliyatli, tashkilotchi	O’rtacha qobiliyat	Ishontirish,va muvofiqlash tirishga qodir emas, yomon tashkilotchi
Qat’iylik	Tez, aniq, ishonchli, tezkor	Puxta, ehtiyotkor, xushyor	Dadil, ammo ko’p xato qiladi	SHubhalanuv chan va qo’rqoq
Maqsadga erishishdagi tirishqoqlik	Maqsadga intiluvchan, qiyinchiliklarni yengib o’tishdan qo’rqmaydi	Doimiy harakatlarni amalga oshiradi	Tirishqoqlik ning o’rtacha darajasi	Tirishqoq emas

3.