O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muhandislik–pedagogika instituti «kimyoviy texnologiya»

Asos, kislota va tuzlarning dissotsialanishi. 
Asoslarning dissotsialanishi. Asoslar suvda eritilganda metall kationi va gidroksid anioniga dissotsilanadi. 

MeOH  Me

+
+ OH

–

Kislotalarning dissotsilanishi. Kislotalar suvda eritilganda vodorod kationi va kislota qoldig’i anionlariga dis-
sotsilanadi. 

HA  H

+
+

A
–

Tuzlarning dissotsilanishi. Tuzlar suvda eritilganda metall kationi va kislota qoldig’i anionlariga dissotsilanadi. 

---

«Umumiy va noorganik kimyo» fanidan ma’ruzalar matnlari. 
49

MeA  Me

+
+ A

–

Elektrolitik dissotsiatsiya nazariyasiga muvofiq, kislota, asos va tuzlar eritmalari orasida boradigan reaksiyalar-

da ta’sirlashuv molekulalar o’rtasida emas, balki ulardan hosil bo’ladigan ionlar o’rtasida sodir bo’ladi. Elektrolit erit-
malaridagi almashinish reaksiyalari kuchsiz elektrolitlar, yomon eruvchi va gaz mahsulotlar hosil bo’lgandagina oxiriga-
cha boradi. Bunday reaksiyalar qatoriga chukma, gaz moddalar hosil qilish bilan boradigan va neytrallanish reaksiyalari
kiradi.

Nazorat uchun savol va mashqlar. 

1. Kuchsiz elektrolit NH
4
OH  NH

4
+

+ OH

–
dissotsialanadi: muvozanatdagi sistemaga kuchli elektrolit kaliy 

gidroksid qo’shilsa, sistemada muvozanat qanday o’zgaradi?
2. Anion va kation nima? 
3. Quyidagi sanab chiqilgan elektrolitlardan qaysi biri kuchli elektrolitlarga kiradi:
a) KCN, HNO
3
, NH

4
OH, Cu(OH)

2
;

b) Na

2
HPO

4
, HCN, HJ, KOH. 

4. Quyidagi sanab chiqilgan elektrolitlardan qaysi biri kuchsiz elektrolitlarga kiradi?
a) HBr, NaHCO
3
, NH

4
OH, NaCl, Al(OH)

3
;

b) H

2
S, H

2
SO

3

, H
2

SO

4
, Ch

3
COOH.

5. Quyidagi elektrolitlar uchun dissotsiyalanish konstantasi ifodasini yozing: NH

4
OH, H

2
SO

3

.
Mavzuga oid tayanch iboralar. 

1. Osmos

7. Kuchsiz elektrolitlar 

2. Osmotik bosim

8. Dissotsiyaanish darajasi 

3. Vant-Goff qonuni

9. Dissotsialanish konstantasi

4. Raulning I-qonuni 

10. Anion 

5. Raulning II-qonuni

11. Kation. 

6. Kuchli elektrolitlar

Foydalanilgan adabiyotlar: 

1. Rahimov X.R. «Anorganik ximiya», T.: «O’qituvchi» -1984, 130-132 betlar. 

2. Axmerov K.M., Jalilov A., Ismoilov A. «Umumiy va noorganik ximiya», T.: «O’qituvchi» -1988.
3. Глинка Н.Л. Общая химия. – Л.: Химия, 1982. – C.231-243 
4. Potapov V.M., Xomchenko G.P. «Ximiya», T.: «O’qituvchi»-1986, 84-88 betlar.
5. Рэмсден Э.Н. Начало современной химии. – Л.: Химия, 1989. – 784 с. – Пер. изд.: Великобритания, 
1985.
6. Химия: Справ. изд./ В.Шретер, К.-Х.Лаутеншлегер, Х.Бибрак и др.: Пер. с нем. – М.: Химия, 1989. – 

648 с.
7. Спицын В.И., Мартыненко Л.И. Неорганическая химия. Ч.1: Учебник. – М.: Изд-во МГУ, 1991. – 480 с. 

8. Shamshidinov I., Mo’minova B., Abdullaev M. «Umumiy va noorganik kimyo» fanidan ma’ruzalar matni. –
Namangan, 1999 y. 

---

«Umumiy va noorganik kimyo» fanidan ma’ruzalar matnlari. 
50