O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muhandislik–pedagogika instituti «kimyoviy texnologiya»

Vodorod ko’rsatkich. Muhit reaksiyasini miqdoriy jihatdan ifodalash uchun, odatda, H
+
ionlari konsen-

tratsiyasi urniga uning manfiy ishorali unli logarifmidan foydalaniladi. Bu qiymat vodorod ko’rsatkich deb ataladi va pH

bilan ifodalanadi: 
pH = -lg[H

+
]

pH=7 bo’lsa neytral, pH<7 bo’lsa kislotali, pH>7 bo’lsa ishqoriy eritma hisoblanadi.

pH=1-3 kuchli kislotali muhit, 
pH=3-7 kuchsiz kislotali muhit,

---

«Umumiy va noorganik kimyo» fanidan ma’ruzalar matnlari. 
51
pH=7 neytral,
pH=7-10 kuchsiz ishqoriy muhit, 
pH=10-14 kuchli ishqoriy muhit.


Eruvchanlik ko’paytmasi. Ma’lumki, qattiq moddalarning erish jarayonida to’yingan eritma hosil bo’lishida 
eruvchi modda bilan uning eritmadagi molekulalari o’rtasida muvozanat vujudga keladi. Elektrolitlar eriganda eritmaga
molekulalar emas, balki ionlar o’tadi. Masalan, tuzning to’yingan eritmasida tuz kristallari bilan eritmaga o’tgan ionlar 
o’rtasida muvozanat vujudga keladi. Kam eriydigan bariy sulfat BaSO
4
ning to’yingan eritmasida quyidagi muvozanat 

holati vujudga keladi:

BaSO

4
 Ba

2+
+ SO

4
2–

Bu jarayonning muvozanat konstantasi quyidagi kurinishga ega bo’ladi: 
[Ba

2+
] [SO

4
2–
] 

K
muv.

= ————————
[BaSO
4
]

yoki 

K
muv. · 

[BaSO
4

] = [Ba

2+
] [SO

4
2–
] 

To’yingan eritmada [BaSO

4
] ayni haroratda o’zgarmas qiymatga egaligini e’tiborga olinsa, K

muv.
· [BaSO

4
]
ifodani eruvchanlik ko’paytmasi (EK) deb ataladi. 

BaSO
4

ning to’yingan eritmasi uchun EK quyidagicha yoziladi: 

EK(BaSO
4

)q [ Ba

2+
] [ SO

4
2–
] = 1,1 · 10

–10
(t=25

o
C)

Yomon eriydigan elektrolitning to’yingan eritmasidagi ionlar konsentratsiyalari ko’paytmasiga eruvchanlik 

ko’paytmasi deyiladi. Eruvchanlik ko’paytmasi qiymatidan foydalanib, ayni elektrolitning umumiy eruvchanligini
hisoblab topish mumkin:
C (mol/ l) = EK 

Kimyoviy reaksiyada ishtirok etuvchi ionlar konsentratsiyalari ko’paytmasi eruvchanlik ko’paytmasi 

qiymatidan katta bo’lsa, yomon eruvchi modda cho’kmasi hosil bo’ladi.