O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muhandislik–pedagogika instituti «kimyoviy texnologiya»

2

),Cu,Hg,Ag,Pt,Au
Bu qator standart (normal) elektrod potensiallari qatori ham deb ataladi. 

K uchun E

0
= - 2,93V,

Mg uchun E

0
= - 2,36V, Fe uchun E

0
= - 0,44V, 

H
2

uchun E

0
= 0, Cu uchun E
0
= 0,34 V,

Ag uchun E

0
= 0,80 V. 

Standart elektrod potensiallari qatori oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarining borish yo’nalishini aniqlashga im-

kon beradi. Agar ikki elektrokimyoviy sistemadan galvanik element tuzilsa, elektronlar manfiy qutbdan musbat qutbga 
o’ta boshlaydi, ya’ni kichik elektrod potensialiga ega bo’lgan elektrokimyoviy sistemadan kattaroq elektrod potensialiga
ega bo’lgan sistemaga o’tadi. Bunda birinchi sistema qaytaruvchi, ikkinchi sistema esa oksidlovchi vazifasini bajaradi. 
Standart elektrod potensiallari qiymatiga qarab, reaksiyalarning qaysi tomonga o’z-o’zidan borishini aniqlash
mumkin. Masalan, quyidagi reaksiyaning yo’nalishini aniqlash lozim: 
2K
2

MnO

4
+ Cl

2
= 2KMnO

4
+ 2KCl

Bu tenglama ionli shaklda quyidagicha bo’ladi:

2MnO

4
2–

+ Cl

2
= 2MnO

4
–
+ 2Cl

–
Ionlarning standart elektrod potensialining qiymati: 

MnO
4–

/MnO

4
2–

uchun E

0
= 0,56 V qaytaruvchi 

2Cl
–

/Cl

2
uchun E

0
= 1,36 V oksidlovchi 

Demak, yuqoridagi reaksiya o’z-o’zicha boradi.
Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarida dastlabki moddalarning konsentratsiyalari kamayib, mahsulot moddala-
rining konsentratsiyalari ortib boradi. Bu ikkala yarim reaksiyalarning potensiali qiymatlarini o’zgarishiga olib keladi.
Oksidlovchining elektrod potensiali kamayadi, qaytaruvchining elektrod potensiali oshadi. Ikkala jarayonning potensial-
lari bir-biriga tenglashganda kimyoviy muvozanat qaror topadi.
Nazorat uchun savol va mashqlar. 
1. Standart elektrod potensiali nima? 

2. Metallarning davriy sistemada urni qanday?

3. Galvanik elementlar deganda nimani tushunasiz? 
Mavzuga oid tayanch iboralar. 

1. Ishqoriy metallar 

2. Ishqoriy yer metallari
3. Galvanik elementlar 
4. Standart elektrod potensial
5. Kuchlanishlar qatori 
6. Nernst tenglamasi
8. Kataliz. 

---

«Umumiy va noorganik kimyo» fanidan ma’ruzalar matnlari. 
62
Foydalanilgan adabiyotlar: 

1. Parpiev N.A., Rahimov X.R., Muftaxov A.G. Anorganik kimyo. Nazariy asoslari. - T.:O’zbekiston, 2000. –5-9 

b.
2. Axmerov Q, Jalilov A, Sayfutdinov R. Umumiy va anorganik kimyo. - T.:O’zbekiston, 2003. 

3. Potapov V.M., Xomchenko G.P. «Ximiya», T.: «O’qituvchi»-1986, 185-195 betlar.

4. Rahimov X.R. «Anorganik ximiya», T.: «O’qituvchi»-1984, 306-bet. 
5. To’xtashev X., Ismoilov A.X. «Anorganik ximiyadan laboratoriya ishlari», T.: «O’qituvchi»-1984, 123-bet.
6. Rasulov K., Yo’ldoshev O., Qorabolaev B. «Umumiy va anorganik kimyo», T.: «O’qituvchi»-1996. 
7. Рэмсден Э.Н. Начало современной химии. – Л.: Химия, 1989. – 784 с. – Пер. изд.: Великобритания,
1985.

8. Химия: Справ. изд./ В.Шретер, К.-Х.Лаутеншлегер, Х.Бибрак и др.: Пер. с нем. – М.: Химия, 1989. –

648 с.

9. Спицын В.И., Мартыненко Л.И. Неорганическая химия. Ч.1: Учебник. – М.: Изд-во МГУ, 1991. – 480 с.

10. Shamshidinov I., Mo’minova B., Abdullaev M. «Umumiy va noorganik kimyo» fanidan ma’ruzalar matni. – 
Namangan, 1999 y.

---

«Umumiy va noorganik kimyo» fanidan ma’ruzalar matnlari. 
63