O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muhandislik–pedagogika instituti «kimyoviy texnologiya»

14-ma’ruza 

OKSIDLANISH – QAYTARILISH REAKSIYALARINING TURLARI 


Reja: 


1. Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarining turlari. Disproporsiyalanish. 

2. Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalariga muhitning ta’siri. 

3. Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarining turmushdagi ahamiyati. 


Muammoli savollar: 
Fotosintez jarayonida borayotgan reaksiya oksidlanish- qaytarilish reaksiyasining qaysi turiga kiradi? 


Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarining turlari. Disproporsiyalanish. Oksidlanish-qaytarilish reaksiya-
larini 3 guruhga bo’lish mumkin.
1. Atomlararo yoki molekulalararo boradigan oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari. Bunday reaksiyalarda el-

ektronlarning almashinishi atomlar, molekulalar yoki ionlar o’rtasida boradi, masalan:

0
+5
+2
+2

3Cu + 8HNO

3
= 3Cu(NO

3
)

2

+ 2NO + 4H
2
O. 

2. Ichki molekulyar oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari. Bunday reaksiyalar jumlasiga bitta molekuladagi turli 

atomlarning oksidlanish darajasi o’zgarishi bilan boradigan reaksiyalar kiradi. Bunda musbat oksidlanish darajasi kat-

taroq bo’lgan atom, oksidlanish darajasi kichikroq bo’lgan atomni oksidlaydi, masalan: 
+5 -2 +3 0

2NaNO
3

= NaNO

2
+ O

2
;
-3 +6 0 +3 

(NH
4

)

2
Cr

2

O
7

= N

2
+ Cr

2
O
3

+ 4H
2

O. 

3. O’z-o’zidan oksidlanish, o’z-o’zidan qaytarilish (disproporsiyalanish) reaksiyalari. Bunday reaksiyalarda 

bitta element atomlari yoki ionlarining oksidlanish darajasi bir vaqtning o’zida ortadi va kamayadi. Bunda boshlang’ich

modda turli xil birikmalarni hosil qiladi, ulardan birida atomlarning oksidlanish darajasi yuqori, ikkinchisida esa past 
bo’ladi. Bunday reaksiyalar molekulasida oraliq oksidlanish darajasiga ega bo’lgan atomlar mavjud bo’lgan moddalarda
sodir bo’ladi: 

+6
+7 +4 

3K

2
MnO

4
+ 2H

2
O = 2KMnO

4
+ MnO

2
+ 4KOH

+1 +5

3NaClO = 2NaCl + NaClO

3
.