O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi namangan muhandislik-qurilish instituti transport vositalarining tuzilishi va nazariyasi fani bo’yicha
Burilishdagi ag’darilish va sirpanish bo’yicha kritik tezlik
Yüklə 2,37 Mb.
|
|
11. Burilishdagi ag’darilish va sirpanish bo’yicha kritik tezlik.
Transport vositasi egri chiziq bo’ylab burilishidagi turg’unlikni uchta holatda ko’rish mumkin: - transport vositasi tekis yo’lda egri chiziq bo’ylab buriladi, burilish markazi ichkariga joylashgan bo’ladi; - transport vositasi qiyalikda egri chiziq bo’ylab buriladi, burilish markazi qiyalikning pastki tomonida joylashgan bo’ladi; - transport vositasi qiyalikda egri chiziq bo’ylab buriladi, burilish markazi qiyalikning yuqorigi tomonida joylashgan. Birinchi holatda transport vositasi tekis yo’lda egri chiziq bo’ylab o’zgarmas radius va tezlik bilan harakatlanganda avtomobilning og’irlik markaziga markazdan qochma kuch R m.q ta’sir etadi. Bu kuchning gorizontal tashkil etuvchisi R' m.q avtomobilni tashqariga og’darishga harak qiladi (12.4-rasm). 211
Burilish markazi orqa va oldingi g’ildiraklarning aylanish tekisliklariga shkvoren o’rnatilgan nuqtalar orqali tushirilgan tik chiziqlarning kesishgan nuqtasi 0 bo’ladi. Markazdan qochma kuch quyidagicha aniqlanadi: , 2 . gR V G Р a a к м × = (12.4.) bu yerda: - a G avtomobilning yuk bilan og’irligi; R-burilish radiusi; R om -og’irlik markazining burilish radiusi; V a -avtomobilni tezligi; g-erkin tushish tezlanishi. Avtomobilni tezligi oshgan sari burilish radiusi kamayib markazdan qochma kuch ortda va avtomobilni tashqi g’ildiraklar atrofida og’darib tashlaydi, bu xolatda g’ildirakning tishlashish kuchi мк P P > a bo’ladi. Avtomobilni og’darilishi 2 B G h P a м мк × = × (12.5) bo’lganda boshlanadi, bu yerda - М h og’irlik markazining balandligi, m; - B orqa g’ildiraklar orasidagi masofa, m. (12.5) ifodadan м a мк h B G P 2 × = (12.6) ni xosil qilamiz va (12.4) bilan (12.6) ni tengligidan foydalanib avtomobilni burilish paytida og’darilishini boshlanish oldidagi eng katta kritik tezligini quyidagi ifoda bilan aniqlanadi: м кр а h B R g V 2 / × × = = , (12.7) Avtomobil burilayotganda uni yoniga sirpanishi a a к м G P P j j × = ³ . bo’lganda sodir bo’ladi. Avtomobilni sirpanishdagi eng katta kritik tezligi quyidagicha aniqlanadi: ) /( G / 1 a gR V G кр a a a × = × j dan a кр а gR V j = . 1 , (12.8) 212
burilishi markazi qiyalikning pastki tomoniga joylashgan bo’ladi (12.5-rasm). 12.5-rasm. Avtomobilni qiyalikda burilish paytidagi turg’unligi. Avtomobilga og’irlik kuchi a G dan boshqa yana markazdan qochma kuch к м P . ta’sir qiladi. Bu kuch avtomobilni O 2 nuqta atrofida og’darishga harakat qiladi. Avtomobilni og’darilish paytda 0 1 = R va 0 1 = Z ga teng bo’ladi. Avtomobilni og’daruvchi momentni quyidagicha aniqlanadi: 0 5 , 0 5 , 0 . . = × × - × - - × - × B P B P h P h P y у м м м x M x b b , (12.9) му x к м P P P , . , . b va y P b kuchlarning qiymatlarini o’rniga qo’yamiz va ifodani qo’yidagicha yozamiz: 0 5 , 0 ) cos ( ) cos ( . . = × × × + - × × - B G Sin P h Sin G P a к м м a к м b b b b Markazdan qochma kuchning qiymati R V g G P a a к м 2 . × = ga teng ekanligini hisobga olib, avtomobilni qiyalikda egri chiziq bo’yicha burilishida uning turg’unligi quyidagicha bo’ladi: ( ) ( ) b b b b Sin h Cos B G Sin B Cos h R V g G M a M a a × + × × £ × × - × × × 5 , 0 5 , 0 2 Bu tenglamadan foydalanib avtomobilni qiya tekislikda egri chiziq bo’ylab burilish paytidagi kritik tezligini aniqlaymiz: b b tg B h tg h B R g V M M a × - × × × + × × £ 2 2 max . , (12.10) Agar burilish markazi qarama-qarshi tomonga joylashgan ya’ni qiyalik tomonda bo’lsa, egri chiziq bo’ylab burilayotgan paytdagi avtomobilni maksimal tezligi quyidagi ifodaga teng bo’ladi: b b tg B h tg h B R g V M M a × + × × × - × × £ 2 2 max . , (12.11) Demak, berilgan radiusda va qiyalikda qanday tezlik bilan egri chiziq bo’ylab harakatlanish kerakligini 12.10 va 12.11 ifodalar ko’rsatadi. Bu holatda avtomobilning turg’unligi havfli bo’ladi, chunki, burilish paytida 213
b Sin G a × ga ko’p bo’ladi. Demak, burilish radiusi R katta bo’lsa va M h B ³ bo’lsa hamda burilish markazi qiyalikning pastida joylashgan bo’lsa, avtomobilning burilishdagi turg’unligi shuncha mustahkam bo’ladi. Avtomobil yo’llarini loyihalashda qiya yo’llarda burilish radiusini R=300- 1000m va qiyalik burchagini 0 12 ... 8 = b gacha qabul qilingan. Yüklə 2,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|