O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi namangan muhandislik-qurilish instituti transport vositalarining tuzilishi va nazariyasi fani bo’yicha

14.Avtomobil o’qlarining yonga sirpanishi va turg’unligini oshirish
yo’llarini ayting
25-Mavzu. Avtomobilning o’tag’onlik xususiyati.
Reja.
1. Avtomobilning o’tag’onligi, o’tag’onlikni baholovchi o’lchamlari.
2. O’tag’onlikning tayanchlanish ko’rsatkichlari.
3. O’tag’onlikning geometrik ko’rsatkichlari.
4. Avtomobil o’tag’onligiga differentsialning ta’siri.
Tayanch so’z va iboralar. Avtomobilning o’tag’onligi, o’tag’onlikni
baholovchi o’lchamlari, o’tag’onlikning tayanchlanish ko’rsatkichlari,
o’tag’onlikning geometrik ko’rsatkichlari, avtomobil o’tag’onligiga
differentsialning ta’siri.
1. Avtomobilning o’tag’onligi, o’tag’onlikni baholovchi o’lchamlari.
Qiyin yo’l sharoitida va yo’l bo’lmagan joylarda ham transport vositasining
harakatlana olish qobiliyatini uning yo’l to’siqlaridan o’tuvchanligi deyiladi.
Transportni vositasini ishlatish shuni ko’rsatadiki, yo’l sharoiti yomon bo’lgan

---

215
taqdirda ham undan unumli foydalanishni talab etiladi. Qiyin yo’l sharoitiga o’tish

qiyin bo’lgan uchastkalar, sirpanchiq, yumshoq va tog’li yo’llar kiradi.
Transport vositalari o’z o’tag’onligi bo’yicha uch guruhga bo’linadi:
normal o’tag’onli avtomobillar;
yuqori o’tag’onli avtomobillar;
eng yuqori o’tag’onli avtomobillar.
Normal o’tag’onli avtomobillar faqat orqa yoki oldingi ko’prigi yetakchi
bo’lib, ularni tekis yo’llarda ishlatiladi. Bu turdagi avtomobillarda jami 4 ta
g’ildirak bo’lib, bulardan ikkitasi yetakchi g’ildiraklar bo’ladi. Bu holatda
g’ildiraklar formulasi 4x2 bo’ladi.
Yuqori o’tag’onli avtomobillarni old va orqa ko’priklari yetakchi bo’lib, ularni
notekis yo’llarda, cho’l va yo’lsiz dalalarda ishlatiladi. Bu turdagi avtomobillarda
g’ildiraklarning hammasi yetakchi bo’ladi. Bu holatda g’ildiraklar formulasi 4x4,
6x6, 8x8 bo’ladi.
Eng yuqori o’tag’onli avtomobillarga yarim zanjirli va yetakchi ko’prigi uchta
va undan ortiq bo’lgan avtomobillar kiradi.
Avtomobilning yo’l to’siqlaridan o’tuvchanlik turlari va ularning o’lchamlari
asosan geometrik va tayanch-tishlashish ko’rsatkichlaridan iborat (13.1-rasm).
13.1-rasm. Avtomobilning yo’l to’siqlaridan o’tishi.