O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi namangan muhandislik-qurilish instituti transport vositalarining tuzilishi va nazariyasi fani bo’yicha

3. O’tag’onlikning geometrik ko’rsatkichlari.
Yo’lsiz sharoitlarda avtomobil harakatlanganda o’tag’onlikning geometrik
ko’rsatkichlari muhim ahamiyatga ega.
O’tag’onlikning geometrik ko’rsatkichlari quyidagilar (13.3-rasm):
13.3-rasm. O’tag’onlikning geometrik ko’rsatkichlari.
O’tag’onlikning oldingi burchagi
b
1
, o’tag’onlikning orqa burchagi
b
2
,o’tag’onlikning bo’ylama radiusi r
1
, o’tag’onlikning ko’ndalang radiusi r
2
,
o’tag’onliknig balandligi h
yo’l
.
O’tag’onlikning oldingi
b
1
burchagi, avtomobilning oldingi eng chekka
nuqtasini to’siqqa tegmay chiqib keta olishini ta’minlaydi.
O’tag’onlikning orqa
b
2
burchagi, avtomobil orqaga harakatlanganda uning
orqa eng chekka nuqtasini to’siqqa tegmay o’tishini ta’minlaydi.
Zamonaviy avtomobillarning o’tag’onlik o’lchamlari quyidagi jadvalda
keltirilgan (13.1-jadval).
13.1-jadval
Avtomobillar
h
yo’l
, m
b
1
, grad
b
2
, grad
r
1
, m
Engil avtomobillar
150-220
20-30
15-20
3,2-8,3
Yuk avtomobillari
250-350
40-60
25-45
2,7-5,5
Avtobuslar
220-300
10-40
6-20
4-9
O’tag’onliknig bo’ylama r
1
radiusi avtomobilning bo’ylama tekislik bo’yicha
to’siqqa tegmay undan oshib o’tishini ta’minlaydi. O’tag’onlikning ko’ndalang r
2
radiusi avtomobilning o’ta olish mumkin bo’lgan to’siqning balandligini

---

218
belgilaydi. O’tag’onlikning oralig’i h

yo’l
asosiy ko’rsatkichlardan biri bo’lib,
avtomobilning eng pastki nuqtasidan yo’l yuzasigacha bo’lgan masofadir. Bu
oraliq to’siqning balandligini belgilaydi, o’tag’onligi normal bo’lgan
avtomobillarda 4x2 bo’lganda h
yo’l
=150-220 mm, o’rtacha o’tag’onli 4x4
avtomobillarda h
yo’l
=180-270 mm va yuqori o’tag’onli avtomobillarda h
yo’l
=400-
500 mm bo’ladi.