O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi namangan muhandislik-qurilish instituti transport vositalarining tuzilishi va nazariyasi fani bo’yicha

5-Mavzu. Gaz taqsimlash mexanizmi (GTM).
Reja.
1. GTM tarifi, vazifasi va tasnifi.
2. GTM konstruktsiyasining tuzilishi va ularning ishlash printsipi:
klapanlar: yo’naltiruvchi vtulka: turtkich: shtanga: koromislo: taqsimlash
vali: taqsimlash vali yuritmasi: gidrokompensator.
3. Gaz taqsimlash fazasining tavsifi va diagrammasi.
Tayanch so’z va iboralar: Gaz taqsimlash mexanizmining (GTM) vazifasi,
ishlash jarayoni, GTMning turlari, ishlashi va qismlarining vazifasi, tuzilishi
hamda ishlatilgan materiallar, GTM fazasining diagrammasi, gidrokompensator.
1. Gaz taqsimlash mexanizmining (GTM) vazifasi, ishlash jarayoni.
Gaz taqsimlash mexanizimi kiritish jarayonida yonuvchi aralashma
(karbyuratorli va gazli dvigatellarda) yoki tozalangan havoni (dizellarda) o’z
vaqtida tsilindr ichiga kiritish siqish va ish (kengayish) jarayonlarida esa tsilindrni

---

73
tashqi muhitdan cheklab qo’yish hamda chiqarish jarayonida ishlatilgan gazlarni

o’z vaqtida tsilindrlardan tashqi muhitga chiqarib yuborish uchun xizmat qiladi.
Avtomobil dvigatellariga asosan klapanli gaz taqsimlash mexanizimi
o’natiladi. Dvigatelning texnik iqtisodiy ko’rsatgichlari tsilindirga kirgan yonuvchi
aralashma yoki havoning hajmiga klapanlarni o’z vaqtida ochilib va yopilishiga,
klapanlarning jipsligiga hamda tsilindrni sifatli tozalanishiga bog’liq bo’ladi.
Avtomobil dvigatellarida quyidagi gaz taqsimlash mexanizmining turlari
ishlatiladi:
- klapanlari va taqsimlash vali pastda yoki blokda joylashgan (GAZ-52, ZIL-
164) klapanlari yuqorida tsilindrlar qopqog’ida taqsimlashvali pastda blokda
joylashgan (GAZ-24, Volga, ZMZ-53; ZIL-130, KamAZ-740);
-klapanlari va taqsimlash vali yuqorida tsilindrlar qopqog’ida joylashgan
(VAZ, Moskvich, Tiko, Damas, Neksiya, Matiz, Lasetti va O’zOtoyo’l
dvigatellari).
Dvigatellarda har bir tsilindrda bitta kiritish va bitta chiqarish klapani
bo’ladi. Taqsimlash validagi mushtchalar soni shu klapanlar soniga teng bo’ladi.
Tirsakli val ikki marta aylanganda har bir klapan bir martadan ochiladi.
4.1-rasm. Klapanlari yuqorida
joylashgan gaz taqsimlash
mexanizmi