O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi namangan muhandislik-qurilish instituti transport vositalarining tuzilishi va nazariyasi fani bo’yicha

Burovchi tebranishli so’ndirgichning vazifasi va tuzilishi. Dvigatel
tirsakli validan burovchi momentni ilashini muftasiga uzatilayotganda yoki ilashish
muftasini muftasini qo’shishda ayniqsa uning pedalini birdaniga qo’yib yuborishga

---

116
kuch uzatmada burovchi tebranishlar va turtkilar paydo bo’ladi. Bu kuch

uzatmaning tarkibidagi shestreynyalar, sharnirlar va kardanli uzatma krestovinalari
turtki bilan ishlandi. Natijada ularning tez yoyilishiga yoki sinib ketishiga sabab
bo’ladi. Bu nuqsonlarni yo’qotish maqsadida ilashishning muftasining
yetaklanuvchi diskining o’zagida aylana bo’ylab darchalar ochilgan bo’lib ularga
burovchi tebranishlarni so’ndiruvchi prujina (dempfer) quyiladi so’ndigich disk
gupchaning friktsioniga parfin mixlar yordamida maxkamlanadi. Darchalarga biroz
siqilgan tsilindrsimon so’ndirgich prujinalar joylashitiriladi ilashishi muftasi
qo’shilganda tisakli valdagi burovchi moment yetaklanuvchi diskidan demporer
prujinasi orqali o’tadi. SHunda prujinalarning siqilishi xisobiga yetaklanuvchi disk
o’zining gupchgiga nisbatan ma’lum burchakka burilib sodir bo’ladigan burovchi
tebranishlarning amplitudasining kamaytirib ularning kuch uzatma qismlarga turtki
va siltov ta’sirida yumshatib uzatadi. Natijada kuch uzatmasi qismlarining
yoyilishiga kamayadi va ishlash muddati ko’payadi.
5. Ilashish muftasi yuritmalari.
Ilashish muftasining boshqarilishini mexanik va gidromexanik
yuritmalar. Ilashish muftasining boshqarish yuritmalari mexaniq gidravlik yoki
gidromexanik turlariga bo’linadi. Ko’p yuk ko’taruvchi yuk avtomobillarida
kuchaytirgichli yuritma ishlatiladi.
Mexanik yuritmalashni muftasi (9.6-chizma, a) pedali qaytaruvchi prujinka
2, pedal valining richagi 6, ishlash muftasining ajratish tortqisi 5, vilka richagi 3,
ajratilish vilkasi 7 va ajralish podipard tuzilgan. Bu turdagi yuritma ZIL 130 yuk
avtomobiliga o’rnatiladi.
9.6- chizma ilashish muftasining boshqarish yuritmalari.
a- mexaniq boshqarish yuritmasi; b-gidromexanik boshqarish yuritmasi;
Pedal bosilganda, kuch pedalga valdan ajratish vilkasi 7 ga , tortqi 5, vilka
richagi 3 orqali uzatiladi, ajratilgan vilkasi esa kuchni ajratish muftasiga uzatiladi.
Ajratilgan muftasi sharikli podshipnik orqali ajratuvchi richaglar uchlarini itaradi.
Natijada richaglarning ikkinchi uchlari siquvchi yetakchi diskni orqaga tortib,
yetaklovchi diskni bo’shatadi va ishlash muftasi ajraladi.

---

117
Pedal qo’yib yuborilsa, ajratuvchi mufta tortuvchi prujina ta’sirida orqaga

qaytariladi. Natijada ajratuvchi richaglar uchiga ta’sir etuvchi kuch yo’qoladi,
siqiluvchi yetakchi disk esa prujinalar ta’sirida mahovik tomon surulib,
yetaklanuvchi diskni siqadi va ishlash muftasi qo’shiladi, burovchi moment
yetaklanuvchi disk orqali o’z uzatmalar qutisining yetakchi valiga o’ta boshlaydi.
Gidromexanik yuritmali ilashish muftasi (9.6-chizma b)asosan yengil
avtomoblillarda (GAZ 24, VAZ, Moskvich, Tiko, Damas, Neksiya va GAZ 53A,
O’zOtoyo’l) avtomobillariga o’rnatildi.
Pedal bosilganda turtkich ikki asosiy tsilindr 3 dagi porshen 4 ni chapga
suradi, shunda tsilindrning teshigi B berkitilib, naycha 11 va ish tsilindri 10 dagi
suyuqlik siqiladi. Natijada suyuqlikning bosimi ta’sirida ishchi tsilindrdagi porshen
7 tirgak 8 orqali vilka 9 ni ishga tushiradi.
Pedal qo’yib yuborilganda ajratish vilkasi purjina 12 ta’sirida o’z o’rniga
qaytadi va harakatlanuvchi qismlar o’z o’rniga keladi, hamda buruvchi moment
yetaklovchi disk orqali uzatmalar qutisining yetakchi valiga o’ta boshlaydi. SHu
paytda tsilindrning qaytarish teshigi A orqali bakcha 5 dan porshen orqasiga oqib
tushgan suyuqlik tarmoqda siyraklanishni paydo bo’lishni cheklab turadi.
Nazorat savollari.
1. Transmissiyaning vazifasi, turlari, tuzilishini tushuntiring?
2. Ilashish muftasini vazifasi, turlari, tuzilishini tushuntiring?
3. Mexanik yuritmali ilashish muftasini tuzilishini tushuntiring?
4. Gidravlik yuritmali ilashish muftasini tuzilishini tushuntiring?
5. Friktsion diskli ilashish muftasini ishlashini tushuntiring?