O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

.
 
8.3. Maktab geografiyasi mazmuning tarkibiy qismlari. 
Maktab geografiyasining mazmuni bilim, ko’nikma va dunyoqarash 
g’oyalarini o’z ichiga oladi. 
Bilim- tashqi dunyoni, obyektiv borliqni ongimizda aks-etishini yozma va 
og’zaki shakli. Bilimlar nazariy va emprik bilimlarga bo’linadi. 
Nazariy bilimlar
narsa va xodisalarni mohiyatini, ular orasidagi bog’liqlik va aloqalarni aks etdiradi. 
Nazariy bilimlar – bu umumlashgan bilimlardir, ularga nazariyalar, qonunlar, 
qonuniyatlar, sabab va oqibatlar, tushunchalar kiradi. 
Empirik bilimlar 
– geografik borliq va hodisalarni tashqi xususiyatlarini aks 
etiradi. Unga tasavvur va dalillar (fakt) kiradi. Hozirgi paytda geografiyada nazariy 
bilimlarning salmog’i oshib bormoqda. Geografiya kurslarining hammasi umumiy 
tushunchalar (relyef shakllari, iqlim turlari, iqtisodiy rayonlar, mehnatni geografik 
taqsimlanishi, sabab va oqibatlar muhim o’rin tutadi. 
Nazariy bilimlar
.Tushuncha- borliqning kishi tafakkurida aks etishini bir 
shakli. Tushunchalar abstrakt tafakkur natijasida hosil bo’ladi. Tushuncha 
bilishning asosiy birligi xisoblanib umumiy va aniq tushunchalarga bo’linadi. 
Umumiy tushunchalar - 
deganda alohida voqea va xodisalar haqida emas, 
balki umuiy bir xil nomga ega bo’lgan voqea va xodisalar tushuniladi. Masalan, 

---

55 
daryolar, tog’lar, xalq xo’jaligi tarmog’i, iqtisodiy rayon. Umumiy 
tushunchalarning moxiyatini aniqlanganda, hamma voqea va xodisalar uchun 
umuiyy bo’lgan xususiyatlar (belgilar, sifatlar) ochib beriladi. Masalan: 
“Geosinklinallar” deb Yer qobiqg’ining harakatchan qismlarga aytiladi. Umumiy 
tushunchalar geografiya kurslarining ilmiy asosini tashkil qiladi. Maktab dasturida 
quyidagi umumiy tushunchalari ko’rishimiz mumkin: “Quyosh radiatsiyasi”, 
“Havo massasi”, “Mehnat resruslari”, “Urbanizatsiya” va h.k.