Aniq tushunchalar – o’zining nomiga ega bo’lgang aniq geografik
borliq,hudud: Volga daryosi, Qora dengiz va h.k. Aniq tushunchalar: Afrika,
Fransiya, Pomir.
Tushunchalar asosiy va bo’ysungan tushunchalarga bo’linadi. Masalan, tog’
jinslari” asosiy tushuncha “magmatik tog’ jinsi” bo’ysungan tushuncha.
Sabab va oqibatlar- geografik voqea va hodisalar orasidagi sabab va
oqibatlarni aks etiradi.
Tabiiy geografiya kurslarda quyidagi sabab va oqibatlar ochib beriladi:
relьf, iqlim, quruqlik suvlari, dunyo okeani, tuproqlar.Relьf yerning ichki va tashqi
kuchlarini oqibati deb qaraladi. Tabiiy – geografik komplekslar ham sabab va
oqibatlarni ochib berish tufayli ajratiladi.
Iqtisodiy geografiya kurslarida sabab va oqibatlarni quyidagi turlari ochib
beriladi: Ijtimoiy- iqtisodiy tuzum va xo’jalik o’rtasidagi: davlatning tarixiy
rivojlanishi va xo’jaligining hozirgi xususiyatlari o’rtasidagi: davlat riivojlanishi
bilan uning iqtisodiy geografik joylanishi o’rtasidagi tabiiy sharoit va xo’jalikning
tuzulishi o’rtasidagi.
Qonunyatlar- geografik borliq (obyekt), xodisa, jarayonlar o’rtasida eng
muhim va nisbatan mustahkam aloqa va bog’liqlarni aks etiradi. Tabiiy
geografiyada quyidagi qonunyatlar ochib beriladi: bir butunlik, moddalarning
aylama harakati, davriylik, zonallik, hamda ayrim tabiat tarkiblarni vujudga kelish
qonunyatlari (iqlim , relьfi).
Nazariya- Bu kishilar ilmiy faoliyatini umumlashmasidir.Nazariya tabiat
yoki jamiyatning ayrim qismlarini rivojlanish qonunyatlarni aks etidiradi. Masalan,
tabiiy geografik rayonlashtirish nazariyasi iqtisodiy geografik rivojlantirish
nazariyasi.TTK nazariyasi x.k.
Emprik bilimlar - tasavvur - geografik borliqning (obyektning) xayoliy
(xissiy) tasviri, shakli. Tasavvurlar xayoliy va aniq turlarga bo’linadi. Aniq
tasavvur voqea va xodisalarni bevosita ko’rish orqali paydo bo’ladi. Xayoliy
tasavvur esa, ma’lum bir xodisalarni va sharoitni bayonini yoki ta’rifini o’qish
orqali paydo bo’ladi.
