1.4 Ko’p atomli spirtlarning ayrim vakillari va ahamiyati.
Ksilitol HOCH2 (CHOH)3CH2OH -shirin kristallar, suvda yaxshi eriydi, 61,5oC haroratda eriydi. Ushbu spirtni ksilozni tiklash orqali sintez qilish mumkin. Ksilitol oziq-ovqat sanoatida diabet kasalliklari uchun oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishda, shuningdek, alkid qatronlar, zig’ir yog’i va sirt faol moddalarni ishlab chiqarishda qo’llaniladi.
To’rt atomli spirtlar erititlar deyiladi:
D-eritit L-eritit
Eritrit HOCH2 (CHOH)3-CH2OH – kristalli modda, 121,5°C da eriydi. Eritritni 1,3-butadien va eritrozning tiklanishi natijasida olish mumkin. Ushbu spirtli ichimliklar portlovchi moddalar, tez qurituvchi bo’yoqlar, emulsifikatorlar ishlab chiqarishda qo’llaniladi.
Pentaeritrit C(CH2OH)4 – qattiq, suvda kam eriydi. Formaldegidning asetaldegid bilan Ca(OH)2 mavjudligida o’zaro ta'siri natijasida olinadi. Polivinilxlorid, sintetik moylar ishlab chiqarish uchun polyefir, alkid qatronlar, tetrapentaeritrit, sirt faol moddalar, plastifikatorlar ishlab chiqarishda qo’llaniladi. Giyohvandlik xususiyatlarini ko’rsatadi.
Besh atomli spirtlarni pentitlar deyiladi va ular kelib chiqish nomlariga ega:
D-arabit L-arabit adonit ksilit
L- sorbitol HOCH2 (CHOH)4CH2OH – 165oC dagi haroratda eriydi, shirin ta'mga ega modda. Yosunlarda, qo’ziqorinlarda, yuqori o’simliklarda mavjud. Diuretik va kosmetik mahsulotlarning tarkibiy qismi (malhamlar) sifatida ishlatiladi.
D - sorbitol HOCH2-(CHOH)4-CH2OH -96oC haroratda eriydi. Ushbu spirtlar tog’ guli mevalarida ko’p. Sorbitol glyukozani tiklash bilan olinadi. Ushbu spirtlar C vitamini sintezida oraliq mahsulotdir, diuretik ta'sir ko’rsatadi, diabetga qarshi sukroz o’rnini bosuvchi sifatida ishlatiladi. Olti atomli spirtlarni geksitlar deyilib, ularning ayrim vakillarini misol:
