О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyоt instituti

 
Metallarni kiryalash 

Zagovotkalarni o‟lchami zagovotkaning ko‟ndalang kesimidan kichik teshikli asbob 
(kirya) ko‟zidan tortib o‟zatish jarayoni kiryalash deyiladi. 
Kiryalashda zagavotkaning ko‟ndalang kesimi kichrayib, uzunligi esa ortadi. Olingan 
buyum uzunligi l ning zagavotka uzunligi l
o
ga nisbati uzayishi koeffisienti deb ataladi: 
Bu koeffisentining qiymati dastlabki va oxirgi o‟tishlarda 1,15 

1,25 oralig‟ida olinadi.
Kiryalash metallar sovuqligida ancha katta kuch bilan olib borilishi tufayli puxtalanadi. 
Shu sababli bir necha o‟tishda ishlov berganda uzilmasligi uchun metallar yumshatiladi. 
Kiryalash asbobi konstruksiyasiga ko‟ra rostlanmaydigan yaxlit, rostlandigan yig‟ma va 
rolikli rostlanadigan bo‟ladi. 
Kiryalashda olinadigan buyumning materialiga va xarakteriga ko‟ra kiryalar 
ch‟oyandan, asbobsozlik po‟latlaridan, qattiq qotishmalardan va olmoslardan yasladi. 
Kiryaning asosiy qismi kiryalovchi ko‟zi (matritsasi) boi‟lib, uning ish teshigi 
ko‟ndalang o‟lchami kichrayib boradi. Agar kirya bir ko‟zli bo‟lsa, uni filera, bir necha ko‟zli 
bo‟lsa, kiryalash dastasi deb yuritiladi. 
Metallarni kiryalash uchun foydalaniladigan uskunalar kiryalash stanlari deb ataladi. 
Kiryalash stanlari tuzilshiga ko‟ra ikki guruhga ajratiladi.
a) tortuvchi qurilmalari to‟g‟ri chiziq bo‟ylab harakat qiladigan stanlar (zanjirli, reykali, 
vintli); 

---

b) ishlanadigan zagotovkani barabanga o‟rovchi stanlar (barabanli). 
Birinchi guruh stanlaridan uzunligi 6-10 m li chiviqlar, turli profillar va trubalar olishda 
foydalanilsa, ikkinchi guruh stanlaridan simlar, ingichka trubalar olishda foydalaniladi. 
Metallarpresslash va shtamplash 
Havol idish (konteyner)ga kiritilgan zagotovkani matritsa teshigidan siqib chiqarish 
jarayoni presslash deb ataladi. 
Zagotovkanining plastiklik darajasiga ko‟ra presslash soviqlayin va qizdirilgan holda 
olib boriladi. Masalan, qo‟rg‟oshin, qalay va uning qotishmalari soviqlayin presslansa, 
alyuminiy, mis, nikel, magnit va uning qotishmalari, quyma po‟latlar qizdirib presslanadi. 
Metallardan turli profilli buyumlar olish uchun zagotovka zaruriy haroratgacha 
q1izdirilib, qalin devorli silindr bo‟shlig‟iga kiritiladi. Konteynerdagi zagotovkani siqib, 
matritsa ko‟zidan o‟tkazish puanson (shplinton) uchiga o‟rnatilgan press-shaybani 
harakatlantirib bajariladi. Puanson esa o‟z navbatida pressning gidravlik silindrining asosiy 
porsheni (plunjeri) bilan bog‟langan. 
Shu jarayonida gidravlik silindrga suv 150-200 atm. (14,7-19,6 MPa) bosimiga kiradi. 
Pressning asosiy plunjeri diametri 200 mm va undan ham ortiq, press-shaybaning 
diametri esa 60-500 mm bo‟lgani sababli metallga beriladigan solishtirma 10000 kg

sm
2
(981 
MPa) ga teng. 
Presslashda press-shayba konteyner bo‟ylab asta surilib, metalni matritsa ko‟zidan siqib 
chiqaradi (32-rasm). 
a) b) 
32-rasm. Presslash sxemasi: a) to‟g‟ri presslash; b) teskari presslash. 
Press-shayba puansonni orqaga surish esa ikkita maxsus qaytarish silindri vositasiga 
bajariladi. 
Sanoatga presslashning to‟g‟ri va teskari usullaridan foydalaniladi. To‟g‟ri presslashda 
metallning oqishi puason harakati yo‟nalishiga mos keladi; teskari presslashda esa metallning 
oqishi puanson harakati yo‟nalishiga teskari bo‟ladi.
Presslash deyarli doim gorizantal gidravlik presslarda, kamdan-kam holda vertikal 
presslarda bajariladi.