O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti “Energetika fakultetining”“issiqlik energetikasi” kafedrasi «Issiqlik energetikasi»

2. Tabiiy suvlarning turlari. 
Tabiatda suvlar hosil bo‟lish va tuplanishi jarayoniga qarab shartli ravishda uch turga bo‟linadi.
Bular fizik va kimyoviy xususiyatlari bilan bir-biridan farq qiladi.
1. Atmosfera suvlari – yer yuzasida yomg‟ir, qor kabi yog‟inlar yog‟ishi natijasida to‟planadi.
Ularning tarkibi boshqa suvlarga qaraganda ancha toza bo‟lib, mineral tuzlarning umumiy miqdori 50-
60 mg/l atrofida bo‟ladi. Bu suvlar issiqlik elektr stantsiyalarida ishlatilmaydi.
2. Yer osti suvlari – rangsiz, tiniq, chuchuk yoki sho‟r bo‟lib, tarkibida asosan yaxshi eriydigan
H
2
S, I
2
kabi kimyoviy moddalar va Mg, Ca, Na, K, Fe kabi kationlar, Ce, SO
4
, NO
3
, HCO
3
kabi
anionlar ko‟p uchraydi. Bunday suvlarning kiyoviy tarkibi yer osti qatlamlarining tarkibiga bog‟liq.
Ularning umumiy tuz miqdori 50-100 mg/l atrofida bo‟lib, tarkibida О
2
va СО
2
kabi gazlar ham
bo‟ladi. Ular kichik miqdorda yer ostidan olinib, issiqlik elektr stantsiyalarida ishlatishga yetmaydi va
kichik qozonxonalarda ishlatilishi mumkin.
3. Yer usti suvlariga, anhor, daryo, ko‟l, dengiz va okean suvlari kiradi. Bu suvlar yer osti va
yomg‟ir suvlariga qaraganda kimyoviy tarkibi murakkabligi, tarkibida har xil kimyoviy va mexanik
birikmalar ko‟pligi bilan farq qiladi.

3 – rasm. YEr osti suvlarining joylanish sxemasi. 
1 – suv o'tkazmaydigan qatlam; 2 – grunt suvlarini o'tkazuvchi gorizont; 3 – qatlamlararo past 
bosimli suvlarni o'tkazish gorizonti; 4 – qatlamlararo yuqori bosimli suvlarni o'tkazish gorizonti; 5 – 
grunt suvlaridan ta'minlanuvchi quduq; 6 – qatlamlararo past bosimli suvdan ta'minlanuvchi quduq; 7 
– artezian qudug'i.

---

8
Yer usti suvlari tarkibida doimo erigan organik anorganik moddalar, gazlar va har xil mexanik

aralashgan mayda zarrachalar bo‟ladi.
Yer usti suvlari tabiatda tog‟ yon bahrlarida to‟plangan qor va muz qatlamlarining erishidan hosil
bo‟lib, tarkibi yer usti qatlamlari tarkibiga bog‟liq. Tog‟lardan oqib tushayotgan suvlar yer usti
qatlamlariga uchraydigan ohaktosh CaO, marmar CaCO
2
, dolomit CaCO
3
, MgCO
3
, osh tuzi NaCl, gips
CaSO
4
, tosh tuzi MgSO
4
, temir Fe, oltingugurt S, selikat birikmalari va tog‟ jinslari bilan to‟qnashishi
natijasida bu birikmalar tabiiy suvlarni Са, Mg, Na, K, Fe kabi kationlar Се, SO
4
, HCO
3
, HSiO
4
kabi
anionlar bilan boyitadi. Sanoat korxonalaridan tashlanadigan chiqindi suvlar oqar suvlarga qo‟shilishi
natijasida suv tarkibiga anorganik kislotalar, ishqorlar, tuzlar bilan birga mis, qo‟rg‟oshin, temir,
alyuminiy kabi kimyoviy birikmalar, ammiyak NH
3
, vodorod sulfat H
2
S va organik kislotalar ham
qo‟shiladi.
Yer usti suvlari issiqlik elektr stantsiyalarida ishlatish uchun asosiy suv manbai hisoblanadi.
Faqat dengiz va okean suvlarida tuz miqdori juda katta bo‟lganligi uchun ularni tozalash qimmatga
tushadi va ular issiqlik elektr stantsiyalarida ishlatilmaydi.