O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti

 
13.2. Rag`batlantirilgan qal`a. 
PPni qurish istagi institutsional iroda deb ataladigan narsaning 
tug`ilishi bilan chambarchas bog`liq bo`lib, u universitet xodimlarining 
ilg`or qismining o`z faoliyatiga o`zgartirish kiritish istagini asoslaydi; 
Bu ilg`or kontingent, ilg`or o`zgarishlar uchun institutsional irodasi 
bilan qamrab, universitet SB vazifasini bajaradi. 
Tajriba 
shuni 
ko`rsatadiki, 
universitetning 
professional 
kogortalaridan biri tadbirkorlik amaliyotini o`zlashtirgan tayanch 
vazifasini bajaradi. Qoida tariqasida, bu borada birinchi bo`lib, men 
ilmiy va texnologik bo`limlarman, kerakli o`zgarishlarga eng 
tayyorman; tadbirkorlik yo`liga ikkinchi bo`lib ijtimoiy fanlar 
kafedralari kiradi; uchinchisi – gumanitar fanlar va san`at kafedralaridir 
[32, 2001]. Biroq, bu ketma-ketlikni osongina buzish mumkin.
Misol uchun, agar fizika, kimyo, biologiya, informatika yoki 
boshqa texnologik fanlar universitetni tijoratlashtirishga urinayotganda 
ojiz bo`lsa, gumanitar va san`at, huquq, biznes va pedagogikadagi 
kengayish yordamga kelishi mumkin.

---

126 
Ma`lum bo`lishicha, universitet bo`limlari faoliyatining moddiy 
tomoni bilan bog`liq manfaatlar kelajakka qaraydigan tabiatshunos va 
o`tmishga nazar tashlaydigan gumanitar yoki ijtimoiy olimning 
boshlang`ich ruhiy pozitsiyalaridagi farqlardan ko`ra muhimroq bo`lib 
chiqadi.
Muammolarni imkoniyatga aylantirish uchun yaxshiroq holatda 
bo`lgan kishi oldinga chiqadi. Vaqt o`tishi bilan ilg`or bo`linma 
an`anaviy o`qitish sxemasidan uzoqlasha boshlaydi, yangi ta`lim 
darajalarini (magistratura va doktorantura dasturlarini, shuningdek, 
ilmiy-tadqiqot faoliyatini kuchaytirish) va doimiy (uzluksiz) ta`limni 
(ishlaydigan mutaxassislar uchun uzluksiz ta`lim dasturlari) joriy etadi. 
Bu PU shakllanishidagi keyingi progressiv o`zgarishlar uchun asos 
yaratadi. 
Integratsiyalashgan tadbirkorlik madaniyati (IP). Agar madaniyat 
deganda biz ko`pchilik tomonidan baham ko`rilgan barqaror 
g`oyalarning etuk tizimini nazarda tutayotgan bo`lsak, unda 
universitetning universitet madaniyatida ifodalangan ramziy tomoni 
universitetning strukturaviy xususiyatlari va xulq-atvor modeli bilan 
chambarchas bog`liqligini ta`kidlash mumkin.
Aytishimiz mumkinki, madaniyat universitetning paydo bo`lgan 
xulq-atvor modeli natijasida shakllanadi, boshqa tomondan, uning o`zi 
universitet xatti-harakatlariga ta`sir qiladi.
SHu 
ma`noda 
universitetda 
tadbirkorlik 
madaniyatini 
shakllantirish mavhum samarali g`oyadan barqaror g`oya va e`tiqodga 
bosqichma-bosqich 
o`tishni 
ifodalaydi. 
Universitet 
professor-
o`qituvchilari o`rtasida tadbirkorlik tashabbuslarining keng tarqalishi 
ma`lum bir tadbirkorlik madaniyatining shakllanishidan dalolat beradi, 
ya`ni. tadbirkorlik g`oyasi xulq-atvor normasiga aylanib bormoqda. 
Bunday madaniyatni o`rnatish PU muvaffaqiyatining eng kuchli 
omilidir. 
Ko`rib chiqilgan o`zgarishlar mexanizmlari allaqachon o`z-o`zidan 
katta ahamiyatga ega, ammo bu o`zgarishlarni saqlab qolish bir xil 
darajada muhimdir. Ba`zi progressiv o`zgarishlar ro`y bergan taqdirda 
ham, ular to`xtamasligiga kafolat yo`q - ularning tashabbuskorlari 

---

127 
olingan natijalardan to`liq mamnun bo`lishi mumkin va ular bilan 
cheklanadi.
Buning oldini olish uchun boshlangan o`zgarishlarni doimiy va 
qaytarib bo`lmaydigan qilib qo`yadigan qo`shimcha mexanizmlarni 
kiritish kerak. B. Klark o`zgarishlarni saqlab qolishning uchta shunday 
mexanizmini belgilaydi: o`zaro ta`sirning kuchayishi dinamikasi (OIL); 
inertial harakat dinamikasi (DID); ambitsiyali kollektiv iroda dinamikasi 
(DAKV). Keling, ularni batafsil ko`rib chiqaylik. 
O`zaro ta`sirning kuchayishi dinamikasi (OIL). YUqorida 
muhokama qilingan beshta transformatsiya mexanizmi kamdan-kam 
hollarda har biri o`z-o`zidan ishlaydi. Qoida tariqasida, ular bir vaqtning 
o`zida "ishlaydi", bir-birini qo`llab-quvvatlaydi va mustahkamlaydi.
SHunday qilib, barcha mexanizmlarning doimiy ulanishi kuchli 
sinergik ta`sirni yaratadi. Masalan, rivojlangan boshqaruv qobiliyati 
daromad izlashni faollashtiradi, turli xil xizmatlarni ko`rsatish bo`yicha 
ko`p tarmoqli faoliyatni rivojlantirish, ilmiy bo`limlarda tadbirkorlik 
xulq-atvoriga 
hurmatli 
munosabatni 
shakllantirish 
va 
maxsus 
madaniyatga da`volarni amalga oshirish.
Ammo boshqaruv apparatining o`zi asta-sekin o`zgarib bormoqda: 
yangi tashabbuslar, yangi guruhlar va yangi kesishgan munosabatlar 
vakolat va masuliyat taqsimotini qayta ko`rib chiqishga olib keladi.
Markaziy boshqaruv guruhlari va fakultetlar o`rtasida yangi 
muvozanatni izlash boshlanadi; Daromadlarni diversifikatsiya qilish va 
vakolatlarni 
taqsimlash 
orqali 
mumkin 
bo`lgan 
rivojlanish 
periferiyasining doimiy ravishda kengayishi universitetni tashkiliy 
gibridga aylantirib, bo`limlarning ustuvorligini shubha ostiga qo`yadi.
Ko`pgina yangi paydo bo`lgan institutsionallashgan elementlardan 
tashkil topgan bunday yangi birlashgan yaxlitlik eski tartibning 
qaytishiga to`sqinlik qiladi va eski an`analarga sirg`alib ketishga yo`l 
qo`ymaydi [37, 2013]. Bu o`zgarishlarni saqlab qolishning birinchi 
tamoyilidir: transformatsiya elementlari birlashganda va sinergik ta`sir 
yaratgandagina barqaror rivojlanish elementlariga aylanadi.