O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta„lim vazirligi samarqand davlat universiteti

Lisoniy shaxs – muayyan bilimlar va tasavvurlar majmuyiga ega 
bo‗lgan nutqiy faoliyatni namoyon qiluvchi shaxs. 
Lingvistik shok – ona tili uchun kulgili, g‗alati va odobdan tashqari 
hisoblangan lisoniy birliklar qo‗llanilgan xorijiy nutqni eshitgan 
insonning hayratlanish, kulish yoki xijolat bo‗lish holati. Masalan, turk 
tilida düşmek ―yiqilmoq‖ni, o‗zbek tilida tushmoq ―yuqoridan, 
balandlikdan pastga tomon yo‗nalmoq; biron transportdan tushmoq va 
h.k.‖ yoki zor ―juda qiyin‖, zo„r ―juda yaxshi‖ ma‘nolarni ifodalaydi. 
Koreys tilida oppa akani, o‗zbek tilida bunga qarama-qarshi ma‘nodagi 
so‗zni anglatadi. Tillararo bunday omonimiya hodisasi ―tarjimonning 
aldoqchi do‗stlari‖ muammosi sifatida tasvirlanadi.

---

145 
Lisoniy qobiliyat  (linguistic competence) tushunchasi N.Xomskiy 
tomonidan ilmiy muomalaga kiritilgan. N.Xomskiy lisoniy qobiliyatni 
mazkur tilda so‗zlashish qobiliyatini tashkil qiluvchi sifatida izohlagan. 
Ma‘lumki, kishi tovushlar birikuvi, so‗zlar bog‗lanishi, umuman, tildagi 
so‗zlar tizimining qo‗llanishini onasidan, tevarak-atrofidagi yaqinlaridan 
eshitib o‗z ona tilini o‗zlashtiradi (ayni holat tilshunos yoki tilni 
o‗rganuvchi har qanday kishida ham kuzatiladi). Bunday tizimdan 
foydalanish natijasida inson ona tilidagi cheksiz so‗z turkumlari, 
jumlalar va matnlarni hosil qilish qobiliyatini egallab boradi. Shunga 
ko‗ra, lisoniy qobiliyatni so‗zlovchi va tinglovchi til bilimining 
potensiali, deb izohlash mumkin. N.Xomskiy ―lisoniy qobiliyat 
birlamchi bo‗lib, u lisoniy faollikni belgilaydi‖, - deb hisobladi. 
Transformatsion grammatika tarafdorlari ham asosiy urg‗uni lisoniy 
qobiliyatga berishdi.
Matn atributsiyasi matnning muallifligini – ma‘lum matnni 
mazkur shaxsga tegishli ekanligi yoki bu shaxsga tegishli emasligini 
aniqlash. Matnning atributsiyasi faqatgina kriminalistik amaliyotda 
amalga oshirilmaydi. Matnni aniqlash tarix va filologiya fanlarining 
yordamchi sohasi hisoblangan, badiiy va boshqa asarlar matnlarining 
yaratilish tarixini o‗rganadigan manbashunoslikning ham muhim 
masalalaridan biridir.
Motor afaziya – inson miyasidagi Broka zonasi shikastlanganda 
maydonga keladi. Afaziyaning bu turida inson nutqni tushuna oladi, 
lekin gapira olmaydi. Broka markazini 1861-yilda fransuz olimi P.Broka 
kashf qilgan. U miyaning chap peshona pastki orqa burmasida 
joylashgan.