O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta„lim vazirligi samarqand davlat universiteti
Yüklə 1,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
So‘z turkumlari lingvosferasi 123 Yadro va periferial so‗z turkumlari orasidagi munosabatlar shakllari, bizningcha, quyidagicha: markazning chekka sohalarga uzluksiz ta‘siri gapni shakllantiruvchi asos komponentlar sifatida ism va fe‘l periferial birliklarning mavjudiyatini ta‘minlab beradi, periferial birliklar esa ism va fe‘ldan o‗zlariga mos keluvchi spetsifik semantik komponent va hamda fonetik-akustik struktura oladi; buning evaziga ism-fe‘l juftligiga nutqiy faoliyatda ―yordamga keladi‖ va aksincha. Shu sababli yadro-periferiya aloqalarining bu turini so‗z turkumlariaro tarixiy-geneologik aloqalarni, diaxron plandagi ko‗chishni, grammatikalizatsiya va leksikalizatsiya hollarini ifodalaydi, deyish mumkin. Xullas, til tizimining barcha sathlarida yadro va periferial qismlarning mavjudligini kuzatishimiz mumkin, bu esa dunyodagi boshqa moddiy va ideal tizimlar kabi semiotik tizim bo‗lmish tilda ham mutlaqo yadro va periferiyaning planetar modeliga o‗xshash tuzilish modeli mavjud va u tizim amal qilinishining universal shartlaridan biridir. Mavzuni mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar: 1.Fonetik sathda yadro-periferiya munosabati diftonglarda ko‗rinadi. Diftonlarga misol keltiring. 2.Ma‘lum bir so‗zning o‗z va ko‗chma ma‘nolari asosida yadro- periferiyaga misollar tuzing. 3. So‗z turkumlarining eng chekka periferiyasiga qaysi so‗z turkumini olish mumkin? Fikringizni chizma asosida ko‗rsating. 4.Olmosh so‗z turkumida olmoshning qaysi turi yadroda turadi, deb o‗ylaysiz. Chizma asosida ko‗rsating. 5. Yadro-periferiya nazariyasini sintaktik birliklarga nisbatan tatbiq etish mumkinmi? 6. Yadro-periferiya nazariyasi bo‗yicha o‗zbek tilshunosligida qanday tadqiqotlar amalga oshirildi? |