O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti psixologiya va ijtimoiy fanlar fakulteti

10-jadval
Sosiologik so’rov ma’lumotlarini Microsoft Office Excel 2010 dasturiga kiritish bo’yicha jamlangan jadval namunasi

Savol	Kod	Respondent tartib raqami					Harbiy xizmatchilar		Fuqrolik personali			JAMI
		n1	n2	n3	…	n510	soni (n=390)	%	soni (n=120)	%	soni (n=510)		%
1. Jinsingiz	001 - erkak^16	1	1	1	1	1	360	92,3	70	58,3	430		84,3
	002 - ayol	1		1			30	7,7	50	41,7	80		15,7
2. Yoshingiz	003 - 21 yoshgacha						0	0,0	10	8,3	10		2,0
	004 - 22 dan 25 yoshgacha	1			1		50	12,8	0	0,0	50		9,8
	005 - 26 dan 30 yoshgacha		1	1			150	38,5	20	16,7	170		33,3
	006 - 31 dan 35 yoshgacha					1	110	28,2	10	8,3	120		23,5
	007 - 36 dan 40 yoshgacha	1	1	1		1	50	12,8	10	8,3	60		11,8
	008 - 41 yoshdan 45 yoshgacha				1		30	7,7	40	33,3	70		13,7
	009 - 46 yoshdan katta						0	0,0	30	25,0	30		5,9
3. Ijtimoiy kelib chiqishingiz	010 - ishchilardan	1	1	1	1	1	260	66,7	100	83,3	360		70,6
	011 - dehqonlardan		1		1		50	12,8	10	8,3	60		11,8
	012 - xizmatchilardan	1	1	1			70	17,9	10	8,3	80		15,7
	013 - harbiylardan						0	0,0	0	0,0	0		0,0
	014 - tadbirkorlardan	1				1	10	2,6	0	0,0	10		2,0

Empirik ma’lumotlar bilan ishlashning muhim bosqichi yangi o’zgaruvchilar, ya’ni savollar, belgilarni hosil qilish va qayta tuzish sanaladi. Bu ishning mohiyati belgining ifodalanishini o’zgartirishdan iborat bo’ladi. Qayta tuzish ham oddiy va ham murakkab bo’lishi mumkin. Masalan, yosh ko’rsatkichi to’g’risidagi ochiq savollarda yoshning ma’lum bir guruhlari: 18 dan 29 gacha, 29 dan 39 gacha, 39 dan 55 gacha, 55 dan katta kabilar kiritilishi mumkin. Bu esa qo’lda sanamasdan ma’lumotlarni hisoblash imkonini beradi.
Murakkab qayta tuzish bir necha ko’rsatkichlarni o’zgartirishni o’z ichiga oladi. Masalan, oilaning moddiy daromadi qismlari va oilaning tarkibidagi farqlanishlar to’g’risidagi savollar asosida ushbu oilaning bir a’zosiga to’g’ri keladigan o’rtacha daromad indeksi hisoblab chiqiladi.
Shunday qilib, sosiologik tadqiqot davomida olingan empirik ma’lumotlarni tahlil qilish uchun tayyorlash – yetarlicha sermehnat va uzoq davom etadigan jarayondir.
Ma’lumotlar bilan ishlashning keyingi bosqichi ayni tahlilning o’zini tashkil etadi.
Obyektning xususiyatlarini o’lchar ekan, tadqiqotchi tizimlashtirish va umumlashtirish lozim bo’lgan dastlabki statistik materiallarni yig’adi. Bu o’z navbatida o’rganilayotgan jarayonlarning qonuniyatini, hodisalarning ahamiyatli sifatlarini, xarakterli belgilarini aniqlash imkonini beradi. Sosiologik ma’lumotlarni tizimlashtirish va umumlashtirish bo’yicha ish dastlabki ma’lumotlarni statistik guruhlash va statistik jadvallarni tuzish yordamida tartibga solishdan boshlanadi.
Statistik guruhlash – bu o’rganilgan majmuani ahamiyatli belgilar (tavsiflar) bo’yicha bir turdagi guruhlarga taqsimlashdir. Statistik guruhlashda belgilangan vazifa birinchidan, majmuaning har bir alohida olingan qismining sonini aniqlash; ikkinchidan, hodisalarning sabablari va o’zaro bog’liqligi ta’sirini o’rganishdan iborat. Guruhlanuvchi belgilarni tanlash sosiologik tadqiqot dasturini ishlab chiqish bosqichidayoq amalga oshiriladi. Ko’p hollarda guruhlanuvchi belgilar sifatida jins, yosh, ma’lumot darajasi, ish staji, oiladagi farzandlar soni, daromad darajasi va boshqalar qo’llaniladi.
Sosiologik ma’lumotlarni tahlil qilishning yana bir boshqa usuli – jadval tuzish hisoblanadi. Jadvallar oddiy, guruhli va kombinasiyalangan bo’ladi. Guruhlash metodi va materiallarni statistik jadval ko’rinishida taqdim etishning o’ziyoq sosiologik ma’lumotni o’rganish uchun ma’lum bir imkoniyat beradi. Bundan tashqari ushbu metod – keyingi tahlil va murakkabroq statistik metodlarni qo’llash uchun zaruriy vosita hisoblanadi.
Oddiy jadval – majmua alohida birliklarining sifat yoki sonli xususiyatlari birgalikdagi ro’yxatidir. Masalan, so’rovda ishtirok etuvchi n=510 kishidan iborat tanlov majmuida yosh ko’rsatkichi bo’yicha yettita tarkibiy qismi uchraydi (11-jadval).
NAMUNA
11-jadval
So’rov ishtirokchilarining yosh ko’rsatkichlari (% hisobida)

Ko’rsatkichlar	Soni	%
21 yoshgacha	10	2,0
22 dan 25 yoshgacha	50	9,8
26 dan 30 yoshgacha	170	33,3
31 dan 35 yoshgacha	120	23,5
36 dan 40 yoshgacha	60	11,8
41 yoshdan 45 yoshgacha	70	13,7
46 yoshdan katta	30	5,9
Jami	510	100

Guruhli jadval majmua birliklarini bir belgi bo’yicha guruhlashni nazarda tutadi (12-jadval).
NAMUNA
12-jadval
So’rov ishtirokchilarining yosh ko’rsatkichlari va jins belgilari
(% hisobida)

Ko’rsatkichlar	erkaklar		ayollar
	soni	%		Soni	%
21 yoshgacha	10	2,3		0	0,0
22 dan 25 yoshgacha	32	7,4		18	22,5
26 dan 30 yoshgacha	154	35,8		16	20,0
31 dan 35 yoshgacha	95	22,1		25	31,3
36 dan 40 yoshgacha	52	12,1		8	10,0
41 yoshdan 45 yoshgacha	61	14,2		9	11,3
46 yoshdan katta	26	6,0		4	5,0
Jami	430	100		80	100
Hammasi	510

Kombinasiyali jadvalda majmua birliklarini ikki va undan ortiq belgilar bo’yicha guruhlashtirish aks etadi (13-jadval).

NAMUNA
13-jadval
So’rov ishtirokchilarining yosh ko’rsatkichlari va jins belgilari
(% hisobida)

Priznaki	harbiy xizmatchilar				fuqarolik personali
	erkaklar		ayollar		erkaklar		ayollar
	soni	%	soni	%	soni	%		soni	%
21 yoshgacha	0	0,0	0	0,0	7	10,0		3	6,0
22 dan 25 yoshgacha	43	11,9	7	23,3	0	0,0		0	0,0
26 dan 30 yoshgacha	142	39,4	8	26,7	7	10,0		13	26,0
31 dan 35 yoshgacha	99	27,5	11	36,7	3	4,3		7	14,0
36 dan 40 yoshgacha	47	13,1	3	10,0	2	2,9		8	16,0
41 yoshdan 45 yoshgacha	29	8,1	1	3,3	32	45,7		8	16,0
46 yoshdan katta	0	0,0	0	0,0	19	27,1		11	22,0