O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti j. M. Qurbonov
Yüklə 1,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
7.5. Kadrlar tayyorlash milliy dasturida ilmiy xodimlar tayyorlash haqida Ma’lumki “Ta’lim to’g’risida” qonun va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”ga asosan O’zbekistonda kadrlar tayyorlash o’zluksiz tizimi va turi quyidagilardan iborat: - maktabgacha ta’lim; - umumiy o’rta ta’lim; - o’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi; - oliy ta’lim; - oliy o’quv yurtidan keyingi ta’lim; - kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash; - maktabdan tashqari ta’lim. Bunda umumiy o’rta ta’lim boshlang’ich I-IV sinfgacha va V-IX sinfgacha umumiy o’rta ta’limga bo’linsa, o’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi – akademik liseylar va kasb-hunar kollejlarga bo’linadi. Xuddi shuningdek, oliy ta’lim – - 216 bakalavriatura, ya’ni ma’lum ta’lim yo’nalishi bo’yicha bazaviy oliy ta’limga va mutaxassislik bo’yicha magistratura oliy ta’limga bo’linadi. Ilmiy izlanish xodimlari oliy o’quv yurtidan keyingi ta’lim: aspirantura va doktarantura orqali tayyorlanadi. Bakalavriatura, magistratura, aspirantura va doktorantura ta’lim ketma-ketlik tarzida bajariladi, ya’ni har bir bosqich muvaffaqiyatli tugatilgandan so’ng tanlov asosida navbatdagisiga o’tiladi. Ilmiy xodimlar aspirantura va doktaranturada tayyorlansada, ilmiy ishlar bilan shug’ullanish dastlab bakalavriaturada turli shaqllarda boshlanadi. O’zbekistonda aspirantura va doktarantga kiruvchilar dinamikasi soni 1998-2002 yillar quyidagi jadvalda keltirilgan. Jadval 7.2 OO’MTV oliy o’quv muassasalarida Kirgan 1998 1999 2000 2001 2002 Doktarantlar 61 70 43 76 49 Aspirantlar 599 654 396 392 365 Maqsadga muvofiq shuni eslatib o’tish kerakki, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2006 yil 7 avgustdagi qaroriga asosan (8P) oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi, Fanlar akademiyasi, Sog’liqni saqlash vazirligi, Xalq ta’limi vazirligi, Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi bilan hamkorlikda o’rnatilgan tartibda aspirantura (doktarantura) to’g’risidagi nizomni ishlab chiqish va tasdiqlash vazifasi qo’yilgan. Talabalar bakalavriaturadan so’ng tanlov asosida magistraturaga kirib (2 yil), magistratura dissertasiyasi yoqlab yanagi malakaviy darajaga ega bo’lsalarda, ammo bularga hali ilmiy daraja bo’lmaydi. Ular ma’lum yanagi ta’lim bosqichiga o’tsalar, shundan so’ng ilmiy darajalarga ega bo’ladilar. - 217 O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risida”gi qonunini bajarish borasida o’zluksiz ta’lim tizimida yuqori malakali ilmiy va ilmiy pedagogik xodimlar tayyorlashga alohida ahamiyat berilib, O’zbekiston Respublikasi Fan va texnika davlat qo’mitasi maxsus (FTDK) “O’zluksiz ta’lim tizimida ilmiy va ilmiy pedagogik xodimlar tayyorlash to’g’risida”gi Nizom ishlab chiqilgan. Ushbu Nizom O’zbekiston Respublikasi vazirlar Maxkamasi xo’zuridagi Oliy Attestasiya Komissiyasi, (O’z.ROK) Oliy va o’rta maxsus ta’lim, Xalq ta’limi, Sog’liqni saqlash, qishloq xo’jaligi va Madaniyat ishlari vazirliklari bilan kelishilgan holda 1996 yil ishlab chiqildi. Ushbu Nizomga asosan aspirantura, doktorantura, mustaqil ish olib boruvchi tadqiqotchi, stajer tadqiqotchi, assistentura - stajirovkalarni o’tib, ilmiy va ilmiy-pedagogik xodim bo’lishlari mumkin. Quyida biz eng asosiylaridan aspirantura va doktoronturani ko’rib chiqamiz. Aspiranturalar respublikada yagona o’zluksiz ta’limning tarkibiy qismi bo’lib, ilmiy va ilmiy - pedagogik xodimlar tayyorlashning asosiy shaqlidir. Unda nazariy va maxsus tayyorgarlikni chuqurlashtirish, ilmiy tadqiqot usullari va vositalarini o’rganish, yuqori saviyaga, mustaqil ilmiy, pedagogik va tarbiyaviy ish olib borish mahoratini egallashni maqsad qilib qo’yadi. Aspiranturada o’qitish ilmiy xodimlar ixtisosliklari, nomenklaturasi (ro’yxati)ga muvofiq ravishda fan tarmoqlari va mutaxassisliklar bo’yicha olib boriladi. Aspirantura O’zbekiston FTDK va O’z.ROAK bilan kelishilgan holda tegishli mutaxassisliklar bo’yicha ochiladi. Aspiranturada o’qish ishlab chiqarishdan ajralgan va ajralmagan holda tashkil qilinadi. O’qish muddati ishlab chiqarishdan ajralgan xolda 3 yil, ajralmagan xolda esa 4 yildan oshmaydi. Aspiranturani qabul qilish tanlov asosida oliy o’quv yurtlari, ilmiy muassasalar va tashkilotlar tomonidan amalga oshiriladi. - 218 Ishlab chiqarishdan ajralgan holdagi aspiranturaga 35 yoshgacha bo’lgan, ishlab chiqarishdan ajralmagan holda 40 yoshgacha bo’lgan to’la oliy ma’lumotli (magistratura), oliy o’quv yurtlari, ilmiy-tadqiqot muassasalari, korxonalar va ularda ishlovchi ilmiy ishga qobiliyatli mutaxassislar qabul qilinadilar. Aspiranturaga oliy o’quv yurtini imtiyozli diplom bilan tugatganlar bevosita o’qishni tugatgan yillari va kelgusi yillarida ham kirish huquqi bo’lsa, boshqa hollarda Oliy o’quv yurtini tugatganlaridan keyin tanlangan mutaxassilik bo’yicha kamida bir yillik amaliy ish stajiga ega bo’lishlari kerak. Maqsadli aspiranturaga tuzilgan shartnoma (kontrakt)ga muvofiq muassasalar va tashkilotlar tomonidan yuboriladigan shaxslar qabul qilinadilar. Maqsadli aspiranturani tugatgan mutaxassislar ularni o’qishga yuborgan oliy o’quv yurti, ilmiy muassasa va tashkilot ixtiyoriga qaytishlari shart. Aspirantlar qabul qilingandan so’ng tashkilotlar ilmiy kengashlarida uch oylik muddat ichida fan, texnika, ta’lim va madaniyat sohalarining respublika uchun ustivor yo’nalishlarini hisobga olgan holda, fan nomzodlik dissertasiyasining ilmiy ishlar mavzusining tasdiqlashlari lozim. Aspiranturaga kirayotgan shaxslar, aspirantura bo’ysunadigan oliy o’quv yurti rektori yoki ilmiy muassasa va tashkilot rahbari nomiga quyida hujjatlarni ilova qilgan holda ariza beradilar: - xodimlarni hisobga olish shaxsiy varaqasi va tarjimai holi; - ish joyidan tavsifnoma, boshqa tashkilotlardan yuboriladigan shaxslar uchun tavsiyanoma; - e’lon qilingan ilmiy ishlari, ixtirolari va ilmiy tadqiqot ishlari to’g’risidagi hisobotlar ro’yxati (forma bo’yicha). Ilmiy ishlari va ixtirolari e’lon qilinmagan shaxslar esa tanlagan mutaxasisliklari bo’yicha ilmiy ma’ro’zalar (referatlar) taqdim etadilar; - 219 - aspiranturaga bevosita oliy o’quv yurtini tugatgandan keyin tavsiya etilgan shaxslar uchun oliy o’quv yurti ilmiy kengashi majlisining bayonidan ko’chirma; - oliy o’quv yurtini (magistraturani) tugatganligi to’g’risidagi diplom nusxasi; - nomzodlik imtihonlarni topshirganligi (bor bo’lsa) to’g’risida guvohnoma; - mehnat daftarchasidan ko’chirma; - o’qishga qabul qilinayotganlar tanlov uchun kirish imtihonlari topshiradilar. Aspiranturada o’qish vaqtida aspirantlar: - shaxsiy ish rejasini to’la ado etish; - fan nomzodi ilmiy darajasi da’vogarlar uchun O’zR.OAK tomonidan belgilab qo’yilgan fanlar bo’yicha nomzodlik imtihonlarini topshirishlari kerak. Aspirantura qoidaga asosan fan nomzodi ilmiy darajasini olish uchun bajarilgan nomzodlik dissertasiyasini yozish va uni belgilangan qoida-qonunlar asosida maxsus Ilmiy kengashda himoya uchun topshirish va himoya qilish bilan tugaydi. Himoyadan muvaffaqiyatli o’tib, O’z.R.OAK maxsus ekspertizasi va tasdiqdan so’ng izlanuvchiga fan nomzodi ilmiy darajasi va uni tasdiqlovchi diplom beriladi. Shundan so’ng ular ilmiy sohalari bo’yicha fan nomzodlari deb ataladilar. Masalan: texnika fanlari nomzodi; iqtisod fanlari nomzodi; fizika- matematika fanlari nomzodi va h.k.o. Doktoranturada O’zbekistondagi yagona o’zluksiz ta’lim timizimining oliy bosqichi sifatida nufo’zli ilmiy maktablar va laboratoriya-tadqiqot bazalari va odatda, disertasiyalarni himoya qilish bo’yicha ixtisoslashgan kengashga ega bo’lgan yetakchi oliy o’quv yurtlari, ilmiy muassasalari va tashkilotlari - 220 qoshidagi texnikaning eng muhim sohalari bo’yicha yuqori malakali ilmiy va ilmiy-pedagogik xodimlar tayyorlash maqsadida va birinchi navbatda, funksional tadqiqotlarni rivojlantirish, respublika va uning mintaqalarida ilmiy- texnika taraqqiyoti va ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishni ta’minlovchi davlat ilmiy texnika dasturlarini hamda fan va texnika sohasining ustivor yo’nalishlarini amalga oshirish uchun xizmat qiladi. Doktorantlarni tayyorlash amaldagi ilmiy xodimlar ixtisosliklari nomenklaturasi (ro’yixati)ga muvofiq ravishda fan tarmoqlari va mutaxassisliklari bo’yicha olib boriladi. Doktoranturaga, odatda o’zi tanlangan doktorlik dissertasiyasiga asos bo’la oladigan salmoqli ilmiy yutuqlarga erishgan, qobiliyatli, istiqbolli, ilmiy va ilmiy-pedagogik xodim sifatida namoyon qilgan, fundamental tadqiqotlarni yuksak saviyada olib borish va muhim xalq xo’jaligi hamda ijtimoiy va iqtisodiy ahamiyatga ega bo’lgan ilmiy muammolarni hal qilish qobiliyatiga ega bo’lgan 45 yoshdan oshmagan fan nomzodlari qabul qilinadi. O’qish muddati tabaqalashtirilgan (diferensial) holda belgilanadi (1-3 yil) va uch yildan oshmasligi kerak. Doktoranturaga ega bo’lgan oliy o’quv yurti, ilmiy muassasa, tashkilotning ilmiy kengashi tegishli kafedra, bo’lim, laboratoriyaning ilmiy ma’ro’za va doktorlik dissertasiyasining kengaytirilgan reja-loyihasi bo’yicha doktorantlik nomzodiga berilgan xulosasini ko’rib chiqadi va nomzodni doktoranturaga qabul kilish yoki rad etish haqida qaror qabul qiladi. Ijobiy qaror qabul qilinsa, doktaranturada o’qish uchun zaruriy muddat belgilanadi. Doktorantlarni doktoranturaga qabul qilish oliy o’quv yurti rektori, ilmiy muassasa va tashkilot rahbarini buyrug’i bilan rasmiylashtiriladi. Doktoranturaga kirish uchun nomzodlar quyidagi hujjatlarni ilova qilgan holda ariza toshiradilar: - xodimlarni hisobga olish shaxsiy varaqasi va tarjimai holi; - 221 - oliy ma’lumot to’g’risida va fan nomzodi diplomi nusxasi; - tadqiqot mavzusi bo’yicha ilmiy ma’ruza va doktorlik dissertasiyasining kengaytirilgan reja - loyihasi; - matbuotda e’lon qilingan ilmiy ishlar va ixtirolar; - ilmiy-tadqiqot ishlari bo’yicha hisoblar ro’yxati bo’yicha; - boshqa tashkilotlardan kelgan shaxslar uchun ish joyidan berilgan tavsifnoma - tavsiyanoma. Doktorantlar har yili o’quv yurti ilmiy kengashiga shaxsiy ish rejalarining bajarilish to’g’risida hisobot topshiradilar, bu hisobot natijalari ilmiy kengash doktorantning bundan keyin doktoranturada o’qishni davom ettirish maqsadga muvofiq yoki muvofiq emasligi to’g’risida qaror chiqaradi. Doktoranturada o’qish muddati doktorant dissertasiya ilmini tugallashi, shu jumladan, dastlabki ekspertizadan o’tkazish va dissertasiyani ixtisoslashgan kengashga himoya uchun taqdim etish zarur. Maxsus doktorlik ilmiy kengashda rasmiy ravishda belgilangan qoida- qonunga asosan doktorlik dissertasiyasini ijobiy yoqlasa va buni O’z.R.OAK Prezidiumi ko’rib chiqib tasdiqlansa, izlanuvchiga fan doktori ilmiy darajasi maxsus diplom bilan beriladi. Shundan so’ng ular fan sohasi bo’yicha fan doktori deb ataladilar. Masalan: texnika fanlari doktori va h.k. Qoidaga asosan fan nomzodi, fan doktori ilmiy darajasiga ega xodimlar, oliy o’quv muassasi, ilmiy tashkilotlarida ilmiy xodim, katta ilmiy xodim, dosent, professor lavozimlarida samarali ishlab, shu bo’yicha unvonlarni O’z.R.OAK tomonidan maxsus atestat bilan olishlari mumkin. Shundan so’ng ular fan nomzodi, dosent yoki fan doktori, professor deb aytilishi mumkin. Masalan: texnika fanlari nomzodi, dosent; texnika fanlari doktori, professor va h.k.o. Yüklə 1,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|