O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti j. M. Qurbonov
Yüklə 1,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Nazorat savollari
- 8. INTELLEKTUAL MULK SOHIBI BO’LISH VA UNING MUHOFAZASI TO’G’RISIDA
|
Nazorat savollari:
1. Institutda talabalar ilmiy izlanish ishlarining olib borilishi. - 222 2. Talabalar ilmiy jamiyatining mohiyati. 3. Iqtidorli talabalar bilan ishlash Ilmiy bo’lim vazifalari. 4. Ilmiy mavzuda bajariladigan kurs ishining mohiyati. 5. Kurs ishlarining topshiriqlarini tuzilishi va berilishi. 6. Kurs ishlarining bajarilish jarayonlari haqida. 7. Kurs ishlarining tarkibiy qismlari. 8. Kurs ishlarining rasmiylashtirishda qo’yilgan talablar. 9. Ilmiy mavzuda bajariladigan bitiruv malakaviy ishlarining bajarilishi. 10. Bitiruv malakaviy ishlarini bajarish umumiy qoidalari. 11. Bitiruv ishlarining bajarilishdagi uslubiy ko’rsatmalar. 12. Bitiruv ishlarining tarkibiy qismlari. 13. Bitiruv ishlarining tushuntirish xatining rasmiylashtirilishi va uning himoya qilinishi. 14. Fallibilizm, verifikasiyaning ma’nolarini tushuntiring. 15. Ilmiy izlanish strukturasi va dissertasiya mavzusini tanlash metodikasini tushuntiring. 16. Ilmiy izlanish ishlari, magistrlik dissertasiyasini rasmiylashtirishdagi asosiy talablar. 17. Fundamental va amaliy izlanishlarni ahamiyatini tushuntiring. 18. Magistrlik dissertasiyalarni himoya qilish tartibi qanda amalga oshiriladi. 19. Resenziya, referat qanday ma’nolarni anglatadi. 20. Kadrlar tayyorlash Milliy dasturida ilmiy-pedagogik xodimlar tayyorlash tizimi nimadan iborat? 21. Aspirantura, doktorantura ilmiy-pedagogik kadrlar tayyorlash. 22. Ilmiy darajalar va ilmiy unvonlar tushinchasi va turlari. - 223 8. INTELLEKTUAL MULK SOHIBI BO’LISH VA UNING MUHOFAZASI TO’G’RISIDA Ma’lumki, har qanday mamlakatning rivojlanganlik darajasi, undagi intellektual mulkning rivojlanganlik darajasiga bog’liq. Shuning uchun barcha mamlakatlar o’z intellektual mulklarini rivojlantirish borasida, ayniqsa, uning davlatda va butun dunyoda himoyalanishiga katta e’tibor beradilar. Agar biz insonning aqlini, tafakko’rini, bilimini va ilmini, zakovatini, qobiliyatini va h.k. uning intellekti desak, unda ana shular yordamida yaratilgan, ijod etgan mahsulot yoki mulk uning intellektual mulki deb yuritiladi. Intellektual mulk asosini fan-ijod, texnika va ishlab chiqarish tashkil etadi, bular bir-biriga chambarchas bog’langan. Eng yangi ilmiy ijod mahsulidan uning amaliyotga tadbiq etilishigacha bo’lgan yo’lni tashkil tadi. Bundagi ilmiy-texnikaviy rivojlanish, xalq xo’jaligi ishlab chiqarish va xizmat sohasida iqtisodiy qonunlariga asoslangan holda, muntazam ravishda fan va texnika yutuqlarini amaliyotda qo’llab borish bilan olib boriladi. Ilmiy-texnikaviy rivojlanishda mamlakatdagi ixtirochilikga bo’lgan munosabat o’ta muhim hisoblanadi. Ixtirolarning xalq xo’jaligida qo’llanilishi natijasidan olingan iqtisodiy samara ilmiy-texnikaviy rivojlanishning hal qiluvchi omillaridan hisoblanadi. Shuning uchun ham intellektual mulk bo’lgan ixtiro – patentlarning yangi texnologiya, texnika sifatida xalq xo’jaligiga tadbiqi yurtimiz iqtisodiyotiga yalpi ishlab chiqarish sur’atini jadallashtiradi. Iqtisodiyotimizning jadal rivojlanish vaqtida mavjud va bo’lajak intellektual mulkning muhofazasiga yurtimizga katta e’tibor berilayaptiki, bunga ayniqsa yuqorida keltirilgan mustaqillik yillarida qabul qilingan qonun va qoidalar buning isboti bo’la oladi. - 224 Intellektual mulk strukturaviy tarkibi bo’yicha u asosan sanoat mulki, nosanoat mulki va fan adabiyot sanoat asarlari va ulardan foydalanish bo’yicha bo’linadi (rasm 1). Yurtimizda ko’pgina rivojlangan mamlakatlar qatori intellektual mulkning muhofazasi huquqiy asoslari yaratilgani, mulk sohiblarining barcha huquqlari, qabul qilingan qonun va qoidalar orqali to’la muhofazalanadi. Hozirgi vaqtda O’zbekistonda bu borada juda muhim ishlar bajarildi. Jumladan: “Ixtirolar, foydali modellar va sanoat namunalari to’g’risida”gi, “Tovar belgilari, xizmat ko’rsatish belgilari va tovarlar kelib chiqish joylarining nomlari to’g’risida”gi, “Seleksiya yutuqlari to’g’risida”gi, “Elektron hisoblash mashinalari uchun dasturlar va ma’lumotlar bazalarini huquqiy muhofaza qilish to’g’risida”gi, “Integral mikrosxemalar topologiyalarini huquqiy muhofaza qilish to’g’risida”gi, “Firma nomlari to’g’risida”gi, “Mualliflik huquqi va turdosh huquqlar to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasi qonunlarining qabul qilinishi, shulardan kelib chiqqan holda, intellektual mulklarni sohibiga aylanish uchun talabnomalar berish, uni ko’rib chiqish va Davlat ro’yxatidan o’tish qoidalarining yaratilishi misol bo’la oladi. Shu bilan birga O’zbekiston Vazirlar Mahkamasi qoshidagi vakolatli Davlat Patent idorasini tashkil etilishi va shu orqali sanoat mulki, jumladan ixtirolar, sanoat namunalari, foydali modellar, tovar belgilari, xizmat ko’rsatish belgilari, tovar kelib chiqqan joy namunalarini, shuningdek seleksiya yutuqlari, elektron hisoblash mashinalari uchun dasturlar, ma’lumotlar bazalari va integral mikrosxemalar topologiyalarining huquqiy muhofazasi sohasida yagona davlat siyosatini ishlab chiqish va amalga oshirishga ishtirok etadi. O’zbekiston Patent idorasi Vazirlar Mahkamasining 2002 yil 14 iyundagi 209-sonli qaroriga asosan takshil etilgan bo’lib, shu qaror bilan tasdiqlangan Nizom asosida ish yuritadi. - 225 Nizomning umumiy qoidalariga asosan, “Ixtirolar, foydali modellar va sanoat namunalari to’g’risida”, “Tovar belgilari, xizmat ko’rsatish belgilari va tovarlar kelib chiqishi joylarining nomlari to’g’risida”, “Seleksiya yutuqlari to’g’risida”, “Elektron hisoblash mashinalari uchun dasturlar va ma’lumotlar bazalarini huquqiy muhofaza qilish to’g’risida”, “Integral mikrosxemalar topologiyalarini huquqiy muhofaza qilish to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikavi qonunlariga muvofiq O’zbekiston Respublikasi Davlat patent idorasining (keyingi o’rinlarda – Patent idorasi deb ataladi) asosiy vazifalari, funksiyalari va vakolatlarini belgilaydi. Patent idorasi sanoat mulkini, shu jumladan, ixtirolarga, sanoat namunalariga, foydali modellarga, tovar belgilariga, xizmat ko’rsatish belgilariga va tovarlar kelib chiqishi joylarining nomlari (keyingi o’rinlarda – sanoat mulki obyektlariga) huquqlarni muhofaza qilish sohasida, shuningdek seleksiya yutuqlarini, elektron hisoblash mashinalari uchun dasturlarni (keyingi o’rinlarda – EHM uchun dasturldar deb ataladi), ma’lumotlar bazalarini va integral mikrosxemalar topologiyalarini huquqiy muhofaza qilish borasida yagona davlat siyosatini shaqllantirish va ro’yobga chiqarishda ishtirok etuvchi vakolatli davlat organi hisoblanadi. Patent idorasi O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga hisobot beradi. Patent idorasi o’z faoliyatini davlat organlari, ixtirochilar va rasionalizatorlarning jamoat tashkilotlari, ilmiy-tadqiqot muassasalari, faoliyati intellektual mulk muhofazasi bilan bog’liq bo’lgan boshqa tashkilotlar bilan o’zaro hamkorlikda amalga oshiradi. “Ixtirolar, foydali modellar va sanoat namunalari to’g’risida” O’zbekiston Respublikasi qonunining mohiyati “Ixtirolar, foydali modellar va sanoat namunalari to’g’risida” O’zbekiston Respublikasi qonuni 1994 yil 6 mayda mustaqilligimizning dastlabki kunlarida qabul qilingan edi (O’zbekiston - 226 Respublikasi Oliy Kengashining Axborotnomasi, 1994 yil №5, 138-modda, O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 1998 yil № 3, 38- modda). Lekin ungacha, ya’ni 1 oktyabr 1992 yildan O’zbekistonda Prezident ho’zuridagi Vazirlar Mahkamasining 15 sentyabr 1992 yil №432 qarori bilan “ O’zbekiston Respublikasi sanoat mulki vaqtincha nizomi” qabul qilingan edi. Ushbu nizom, yuqorida qayd etilgan qonunni qabul qilingunga qadar qo’llanilib kelindi. O’zbekiston iqtisodiyotining jadal sur’atlarda rivojlanishi va uning xalqaro munosabatlarda salohiyatining oshishi bilan ushbu qonunning butun dunyo amaliyotini o’rgangan holda yangi tahriri ishlab chiqildi va O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 2002 yil 29 avgustda “Ixtirolar, foydali modellar va sanoat namunalari to’g’risida” O’zbekiston Respublikasi qonuni qabul qilindi. Ushbu qonun jami 39 modda, VII bo’limdan iborat bo’lib, unda umumiy qoidalar (1-8 moddalar), Sanoat mulki obyektining huquq subyektlari (9-13 moddalar), patent berish haqidagi talabnoma (14-19 moddalar), patent berish haqidagi talabnomani ekspertizadan o’tkazish (20-23 moddalar), Sanoat mulki obyektiga patent olish va bu patentning amal qilshishni tugatish (24-29 moddalar), Sanoat mulki obyektlaridan foydalanish (30-33 moddalar) va yakunlovchi qoidalar (34-39 moddalar)dan tashkil topgan. - 227 Rasm 8.1. Intellektual mulk strukturaviy tarkibi. Интеллектуал мулк Саноат мулки Носаноат мулки Фан, адабиёт, санъат асарлари ва улардан фойдаланиш Ихтиролар; Фойдали моделлар; Саноат намуналари; Товар белгилари: Хизмат књрсатиш белгилари; Товар келиб чиљиш жойларини номлари; Рационализаторлик ишланмалари ЭЌМ дастурлари; ЭЌМ маълумот баъзалари; Интеграл микросхемалар, топологиялари. Селекция ютуљлари; Фирма номлари Адабий асарлари (адабий-бадиий, илмий, њљув, публистик ва бошљалар); Драма ва сенарий матнли ёки матнсиз мусиља, мусиљали драма; Хореография асарлари ва пантанималар; Аудивизуал асарлар ранг тасвир, ќайкалтарошлик, графика, дизайн, тасвирий асарлар; Манзарали амалий ва саќна безаги; Архитектура шаќарсозлик ва бођ- парклар барпо этиш; Фотография ва уларга њхшаш асарлар; Жњђрофия, геология хариталари, топография ва ќ.к. Intellektual mulk Sanoat mulki Nosanoat mulki Fan, adabiyot, san’at asarlari va ulardan foydalanish Ixtirolar; Foydali modellar; Sanoat namunalari; Tovar belgilari: Xizmat ko’rsatish belgilari; Tovar kelib chiqish joylarini nomlari; Rasionalizatorlik ishlanmalari EHM dasturlari; EHM ma’lumot ba’zalari; Integral mikrosxemalar, topologiyalari. Seleksiya yutuqlari; Firma nomlari Adabiy asarlari (adabiy- badiiy, ilmiy, o’quv, publistik va boshqalar); Drama va senariy matnli yoki matnsiz musiqa, musiqali drama; Xoreografiya asarlari va pantanimalar; Audivizual asarlar rang tasvir, haykaltaroshlik, grafika, dizayn, tasviriy asarlar; Manzarali amaliy va sahna bezagi; Arxitektura shaharsozlik va bog’-parklar barpo etish; Fotografiya va ularga o’xshash asarlar; Jo’g’rofiya, geologiya xaritalari, topografiya va h.k. - 228 Ushbu qonunning maqsadi 1-moddada belgilanganidek – ixtirolar, foydali modellar va sanoat namunalarini (bundan buyon matnda sanoat mulki obyektlari deb yuritiladi) yaratish, huquqiy muhofaza qilish hamda ulardan foydalanish sohasidagi munosabatlarni tartibga solishdan iborat. Sanoat mulki obyektlari to’g’risidagi qonun hujjatlari ushbu Qonun va boshqa qonun hujjatlaridan iboratdir. Agar O’zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomasida O’zbekiston Respublikasining sanoat mulki obyektlari to’g’risidagi qonun hujjatlarida nazarda tutilganidan boshqacha qoidalar belgilangan bo’lsa, xalqaro shartnoma qoidalari qo’llaniladi. O’zbekiston Respublikasi Davlat patent idorasi (bundan buyon matnda Patent idorasi deb yuritiladi) sanoat mulki obyektlarini huquqiy muhofaza qilish sohasidagi davlat siyosatining amalga oshirilishini ta’minlaydi. Patent idorasi sanoat mulki obyektlariga patent berish haqidagi talabnomalarni (bundan buyon matnda patent berish haqidagi talabnoma deb yuritiladi) ko’rib chiqish uchun qabul qiladi; ular bo’yicha davlat ekspertizasini o’tkazadi; ularni davlat ro’yxatiga oladi; sanoat mulki obyektlariga patentlar beradi; rasmiy axborotnoma nashr etadi; sanoat mulki obyektlari to’g’risidagi qonun hujjatlarining qo’llanilishiga doir qoidalar qabul qiladi va tushuntirishlar beradi. Hamda O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadigan “Patent idorasi to’g’risidagi Nizom”ga muvofiq boshqa vakolatlarni amalga oshiradi. Davlat byudjeti mablag’lari, patent bojlari, shuningdek Patent idorasi tomonidan ko’rsatiladigan xizmatlar va taqdim etiladigan materillar uchun to’lanadigan haq Patent idorasi faoliyatini moliyalashtirish manbalari hisoblanadi. - 229 Patent idorasining Apellyasiya kengashi (bundan buyon matnda Apellyasiya kengashi deb yuritiladi qarorlar chqarishda mustaqildir va o’z faoliyatida ushbu Qonun hamda boshqa qonun hujjatlariga amal qiladi. Apellyasiya kengashi: Patent idorasining talabnomada ko’rsatilgan sanoat mulki obyektlari xususidagi qarori ustidan; - sanoat mulki obyektlariga patent berilganligiga qarshi manfaatdor yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan; - sanoat mulki obyektlari patentlarining huquqiyligiga qarshi berilgan apellyasiyalarni ko’rib chiqadi. Apellyasiya kengashi o’z vakolatlari doirasida apellyasiyalarning boshqa turlarini ham ko’rib chiqishi mumkin. Apellyasiya kengashi to’g’risidagi nizom O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadi. Sanoat mulki obyektiga bo’lgan huquq muallifga (hammualliflarga) yoki uning (ularning) huquqiy vorisiga (huquqiy vorsilariga) tegishli bo’ladi va patent bilan tasdiqlanadi. Agar sanoat mulki obyektini bir nechta shaxs bir-biridan mustaqil ravishda yaratgan bo’lsa, patent olish huquqi patent berish haqidagi talabnomani Patent idorasiga birinchi bo’lib topshirgan shaxsga tegishli bo’ladi. Muallif (hammualliflar), agar o’zi (o’zlari) yaratgan sanoat mulki obyektini boshqalar g’ayriqonuniy o’zlashtirib olishi natijasida, bu obyektga talabnoma topshirilgan yoki patent olingan bo’lsa, patent berilganligiga qarshi e’tiroz bildirish yoxud patent egasi sifatida o’ziga (o’zlariga) patentning o’tkazilishini sud tartibida talab qilish huquqiga ega. Sanoat mulki obyektining huquqiy subyektlari. Ijodi mehnati bilan sanoat mulki obyektini yaratgan jismoniy shaxs shu obyektning muallifi deb e’tirof etiladi. - 230 Agar sanoat mulki obyekti bir nechta jismoniy shaxsning birgalikdagi ijodiy mehnati asosida yaratilgan bo’lib, ular o’rtasida to’zilgan shartnomada boshqacha qoida nazarda tutilgan bo’lmasa, ularning barchasi shu obyektning teng huquqli hammualliflari deb e’tirof etiladi. Patent egasi; patent egasining sanoat mulki obyektidan foydalanish huquqi; patent egasi mutlaq huquqining bo’zilishi sifatida e’tirof etilmaydigan harakatlar; patent egasi mutlaq huquqining bo’zilishi; ixtiroga patent berish haqidagi talabnoma; foydali modelga patent berish haqidagi talabnoma; sanoat namunasiga patent berish haqidagi talabnoma; sanoat mulki obyekti ustuvorligi; talabnomalarni o’zgartirish. Patent berish haqidagi talabnomani ekspertizadan o’tkazishda: patent berish haqida talabnomaning davlat ekspertizasi; rasmiy ekspertiza; foydali model haqidagi talabnoma ekspertizasi. Sanoat mulki obyektiga patent olish va bu patentning amal qilishini tugatishida: sanoat mulki obyektini davlat ro’yxatiga olish; sanoat mulki obyekti ro’yxatga olingani to’g’risidagi ma’lumotlarni rasman e’lon qilish; sanoat mulki obyektiga patent berish; sanoat mulki obyekti patentini haqiqiyo emas deb e’tirof etish; sanoat mulki obyekti patentining amal qilinishi tugatish; sanoat mulki obyekti patentidan voz kechish. Sanoat mulki obyektlaridan foydalanishda: ixtiro, foydali model, sanoat namunasidan foydalanish; avval foydalanganlik huquqi; sanoat mulki obyektidan foydalanish huquqini berish; sanoat mulki obyektlaridan foydalanishning davlat tomonidan rag’batlantirilishi. Qonunning yakunlovchi qoidalarida: patent bojlari, ya’ni sanoat mulki obyektlariga huquqiy muhofaza berish bilan bog’liq yuridik ahamiyatga ega harakatlarni bajarganlik uchun patent bojlari undiriladi. Patent bojlari Patent idorasiga to’lanadi. - 231 Patent bojlarining miqdori va ularni to’lash muddatlari, ularni to’lashdan ozod qilish, to’lov miqdorlarini kamaytirish yoki ularni qaytarib berish uchun asoslar, shuningdek patent bojlaridan foydalanish tartibi O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi. Patent vakillari; sanoat mulki obyektlarini boshqa davlatlarda patentlash; chet ellik yuridik va jismoniy shaxslarning huquqlari; nizolarni hal etish; sanoat mulki obyektlari to’g’risidagi qonun hujjatlarini bo’zganlik uchun javobgarlik. Sanoat mulki obyektlari to’g’risidagi qonun hujjatlarini bo’zganlikda aybdor shaxslar belgilangan tartibda javobgar bo’ladilar. Intellektual mulkning sanoat mulki tarkibiga kiruvchi tovar belgilari, xizmat ko’rsatish belgilari va tovar kelib chiqish joylari nomlari to’g’risida huquqiy muhofazasi ham mustaqillikning dastlabki kunlaridan ishlab chiqilib, yurtimiz iqtisodiyoti hayotida qo’llanildi. O’zbekiston Respublikasining 1993 yil 7 mayda qabul qilingan “Mahsulot belgilari va xizmat belgilari to’g’risida”gi qonun (Oliy Kengash axborotnomasi, 1993 yil №6, 244-modda), 1997 yil 26 dekabardagi hamda 2000 yil 15 dekabrdangi qabul qilingan qo’shimchalar va o’zgartirishlar bilan, 2001 yil 30 avgustgacha amaliyotda qo’llanilib kelindi. Ushbu qonunlar takomillashtirilib, davr talablaridan kelib chiqqan va butun dunyo tajribalari natijalaridan kelib chiqqan holda “Tovar belgilari, xizmat ko’rsatish belgilari va tovar kelib chiqish to’g’risida” O’zbekiston Respublikasi qonuni ishlab chiqilib 2001 yil 30 avgustda qabul qilinib, amalga kiritildi. Ushbu qonun 38 moddadan iborat bo’lib, tovar belgilari, xizmat ko’rsatish belgilari va tovar kelib chiqqan joy nomlari holda yuzaga keladigan munosabatlarni tartibga soladi. Qonunning 1-5 moddalarida asosan, qonun maqsadi, hujjatlari tovar belgisi, xizmat ko’rsatish belgilari va tovar kelib chiqish joy nomlari, - 232 ro’yxatdan o’tkazilishi va h.k. haqida ma’lumotlar berilgani bilan muhofazasi ko’rsatilgan. “Tovar kelib chiqqan joy nomini huquqiy jihatdan muhofazasi” ushbu qonunning 6-moddasida keltirilgan: Tovar kelib chiqqan joy huquqiy jihatdan uni ushbu Qonunda belgilangan tartibda shuningdek O’zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalariga muvofiq ravishda muhofaza qilinadi. Tovar kelib chiqqan joy nomi mazkur jo’g’rofiy obyektdagi, nomi o’zlari ishlab chiqarayotgan, ishlatiladigan bir yoki bir necha yuridik yoki jismoniy shaxs tomonidan ro’yxatdan o’tkazilishi mumkin. Tovar kelib chiqqan joy nomini ro’yxatdan o’tkazgan shaxs bu nomdan, bashart mazkur shaxs yoki asosan mazkur jo’g’rofiy obyektga xos tabiiy sharoitlar yoki boshqa omillar bilan yoxud tabiiy birikmasi bilan belgilanadigan tovarni ishlab chiqarayotgan bo’lsa, foydalanish huquqini oladi. Ushbu qonunda belgilangan tartibda ro’yxatdan o’tkazilgan tovar kelib chiqqan joy nomidan, jo’g’rofiy obyektda joylashgan va aynan shunday xususiyatlarga ega bo’lgan tovar ishlab chiqarish jismoniy shaxsga ham berilishi mumkin. Qonunning 7-moddasida ko’rsatilganidek O’zbekiston Respublikasi Davlat patent idorasi tovar kelib chiqqan joy nomlarini muhofaza qilish sohasidagi vakolatli organi hisoblanadi. Qonunda: Tovar belgisini, tovar kelib chiqqan joy nomini va tovar kelib chiqqan joy nomlarini ro’yxatga olish uchun talabnoma berish; tovar belgisini va tovar kelib chiqqan joy nomini va tovar kelib chiqqan joy huquqini ro’yxatdan o’tkazish uchun beriladigan talabnomaga doir talablar; Tovar belgilari sifatida ro’yxatidan o’tkazilmaydigan belgilar; Tovar kelib chiqqan joy nomi sifatida ro’yxatdan o’tkazilmaydigan tovar belgilari; Tovar belgisining ustuvorligi; Tovar belgisini, tovar kelib chiqqan joy nomini va tovar kelib chiqqan joy nomdan foydalanish huquqini ro’yxatdan o’tkazishga doir - 233 talabnomani davlat ekspertizasidan o’tkazish; tovar belgisini, tovar kelib chiqqan joy nomini va tovar kelib chiqqan joy huquqini ro’yxatdan o’tkazishga doir talabnomani rasmiy ekspertizadan o’tkazish; talabnoma ifodalangan belgini ekspertizadan o’kazish va davlat ekspertizasidan o’tkazish natijalari ustidan shikoyatlar haqida ham batafsil ko’rsatilgan. Tovar belgisi, tovar kelib chiqqan joy nomini va tovar kelib chiqqan huquqiy ro’yxatdan o’tkazishga doir moddalar 17, 18, 19–moddalarda keltirilgan. Ro’yxatdan o’tkazilgan tovar belgisiga doir guvohnoma va tovar kelib chiqqan joy chiqqan joy nomidan foyda olish, amal qilish hamda 20, 21, 22 va unga o’zgartirishlar kiritish, 23-modda haqiqiy emas deb topish, tugatilishi 24, 25 – moddalarda keltirilgan. Bundan tashqari qonunda: tovar belgisiga doir mutlaq huquq; tovar belgisidan foydalanish; tovar kelib chiqqan joy nomidan foydalanish; ogohlantiruvchi tamg’alash; tovar belgisiga doir huquqni boshqa shaxsga o’tkazish; tovar belgisi egasi bo’lmish yuridik shaxsni qayta tashkil etish paytida; tovar belgisini takroriy ro’yxatdan o’tkazish shartlari haqida ham batafsil aytib o’tilgan. Qonunning 33-moddasida patent bojlari haqida shunday deyiladi: Tovar belgilarini, tovar kelib chiqqan joy nomini yoki tovar kelib chiqqan joy nomidan foydalanish bilan bog’liq yuridik ahamiyatga molik harakatlarni amalga oshirganlik uchun patent bojlari olinadi. Bu uning Ushbu Qonunda nazarda tutilgan vazifalarni bajarishga doir harajatlarni qoplash uchun to’lanadi. Albatta, qonun so’nggida patent vakillari; tovar belgisini va tovar kelib chiqqan joy nomini boshqa davlatlarda; chet ellik yuridik va jismoniy shaxslarning huquqlari; nizolarni hal etish; tovar belgilari va tovar kelib chiqqan joy nomlari to’g’risidagi qonun hujjatlarga javobgarlik to’g’risida ham ma’lumotlar yoritib o’tilgan. - 234 Elektron hisoblash mashinalari integral mikrosxemalar topologiyalarini huquqiy muhofaza qilish to’g’risida qonunning mohiyati fan, texnika va ishlab chiqarishda elektron hisoblash mashinalarining (EHM) kirib borishi, hozirgi vaqtda ilmiy-texnika istiqbolini busiz tasavvur ham qilib bo’lmasligi va bu borada butun rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlarda istiqbolli dasturlarning bajarilishida, ularning asosi bo’lgan integral mikrosxemalar topologiyalarini huquqiy muhofazasini qonun bilan belgilanishi o’ta muhim hisoblanadi. “Integral mikrosxemalar topologiyalarini huquqiy muhofaza qilish to’g’risida” O’zbekiston Respublikasi qouni 30 avgust 2001 yilda qabul qilingan bo’lib, 21 moddadan iboratdir. Ushbu qonun bu to’g’risidagi barcha munosabatlarni tartibga solish bilan birga integral mikrosxemalar, integral mikrosxemalar topologiyasi, ularning huquqiy egasi tushunchalarini asoslab beradi (2-modda). Integral mikrosxemalar topologiyalarni huquqiy muhofaza qilish obyekti va shartlarida: Integral mikrosxemaning ushbu belgilangan tartibda ro’yxatdan o’tkazilgan o’ziga xos topologiyasi (bundan buyon matnda topologiya deb yuritiladi) integral mikrosxemalar topologiyalarini huquqiy muhofaza qilish obyekti hisoblanadi. Muallifning ijodiy faoliyat natijasida yaratilgan va yaratilgan sanasida integral mikrosxemalar ishlab chiqaruvchi yoki tayyorlovchilarga ma’lum bo’lmagan topologiya boshqacha holat isbotlangunga qadar o’ziga xos deb e’tirof etiladi. Yaratilgan sanasida integral mikrosxemalar ishlab chiqaruvchi yoki tayyorlovchilarga ma’lum bo’lgan elementlardan tarkib topgan topologiyaga, agar bunday elementlar yig’indisi ushbu modda ikkinchi qismining talablariga to’la muvofiq bo’lsagina, huquqiy muhofaza beriladi. - 235 Ushbu Qonun bilan beriladigan huquqiy muhofaza topologiyaga singdirilgan g’oyalar, usullar, tizimlar, texnologiya yoki kodlashtirilgan axborotga nisbatan tatbiq etilmaydi. Yaratilgan topologiyalar muallifi, hammualliflik, topologiyalardang foydalanish huquqining berilishi va mutloq huquqning bo’zilish hollari ham qonunning 4, 5, 6 – moddalarida keltirilgan. Masalan, topologiya muallifi deb, ijodiy mehnat bilan topologiyani yaratgan shaxs shu topologiya muallifi deb e’tirof etiladi. Agar topologiya ikki yoki undan ortiq jismoniy shaxslarning birgalikdagi ijodiy mehnati bilan yaratilgan bo’lsa, ular birgalikda mualliflar (hammualliflar) deb e’tirof etiladi. Topologiyani yaratishga shaxsan ijodiy hissa qo’shmagan, biroq muallifga texnik, tashkiliy ko’maqlashgan jismoniy shaxslar mualliflar deb e’tirof etilmaydi. Muallifning topologiyaga bo’lgan huquqi boshqa shaxsga o’tkazilmaydigan shaxsiy nomulkiy huquq hisoblanadi va qonun bilan muhofaza qilinadi. Ushbu qonunda xizmat topologiyasi degan tushuncha kiritilib (7-modda), bu quyidagicha izohlanadi: Xodim o’z xizmat vazifalarini yoki ish beruvchining bajarishi vaqtida yaratgan (xizmat topologiyasi) topologiyaning ro’yxatdan o’tkazilgani to’g’risida guvohnoma olish huquqi, basharti bu ular o’rtasidagi shartnomada nazarda tutilgan bo’lsa, ish beruvchiga tegishli bo’ladi. Xizmat topologiyasi uchun muallifga mukofot pulining miqdori, shartlari va tartibi, u bilan ish beruvchi o’rtasidagi shartnoma bilan belgilanadi. Ushbu qonunda: topologiyani ro’yxatdan o’tkazish uchun talabnoma berish; topologiyani ro’yxatdan o’tkazishga doir talabnomaning davlat ekspertizasi; davlat ekspertizasining xulosasi ustidan shikoyat qilish; topologiyani ro’yxatga olish; topologiya ro’yxatdan o’tkazilganito’g’risidagi ma’lumotnomalarni e’lon qilish tartiblari ham batafsil berilgan. - 236 Ro’yxatdan o’tkazilgan topologiyalarga guvohnoma beriladi, guvohnoma foydalanish muddati, ularga bo’lgan huquqlarning boshqa shaxsga o’tkazilishi, guvohnomaning bekor bo’lishi, patent bojlarining to’lab borilishi va boshqalar haqida qolgan moddalarda berilgan. Albatta, ushbu qonun elektron hisoblash mashinalari integral mikrosxemalar toplogiyalarini O’zbekistonda rivojlanishida katta rol o’ynaydi deb hisoblaymiz. Firma nomlari, seleksiya yutuqlari va mualliflik huquqi va turdosh huquqlar to’g’risidagi qonunlar haqida umumiy ma’lumotlar yurtimizda so’nggi vaqtlarda tadbirkorlikka bo’lgan e’tibor ko’plab firma va korxonalarning tashkil etilishi, ularning kun sayin rivojlanib borayotganligi, bozor iqtisodiyoti munosabatida o’tishdagi shart-sharoit talablariga binoan ularning rivojlanishini va muhofazasini huquqiy himoyalanishi yo’lida qabul qilingan hujjatlardan biri bu “Firma nomlari to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasining qonuni hisoblanadi. Ushbu qonun 2006 yil 20 iyunda qonunchilik palatasi tomonidan qabul qilingan. 2006 yil 25 avgustida Senat tomonidan ma’qullanib, 2006 yil 18 sentyarbda № URQ-51 Prezident tomonidan amalga kiritilgan bo’lib, uning maqsadi firma nomlarini huquqiy jihatdan muhofaza qilish va ulardan foydalanish sohasidagi munosabatlarni tartibga solishdan iboratdir. Firma nomi deganda: Firma nomi yuridik shaxs bo’lgan tijorat tashkilotining (bundan buyon matnda yuridik shaxs deb yuritiladi) individual nomi bo’lib, unga doir mutlaq huquq yuridik shaxs davlat ro’yxatidan o’tkazilgan vaqtda yuzaga keladi. Yuridik shaxs to’liq firma nomi bilan birga qisqartirilgan firma nomiga ham ega bo’lishi mumkin. Yuridik shaxsning firma nomida uning tashkiliy-huquqiy shaqli ko’rsatilishi kerak. - 237 Qonunda nazarda tutilgan hollarda firma nomida yuridik shaxs faolitining xususiyati ko’rsatilishi kerak. Qonunda firma nomida ko’rsatilishi lozim bo’lgan belgilar quyidagicha izohlanadi: 1) davlatning rasmiy nomi, xalqaro, hukumatlararo yoki nodavlat notijorat tashkilotining qisqartirilgan yoki to’liq nomi; 2) tarixiy yoki O’zbekiston Respublikasida mashhur bo’lgan shaxsning to’liq yoki qisqartirilgan ismi, belgilangan tartibda beriladigan ruxsatsiz; 3) firma nomining egasi, uning faoliyat turi yoki u kelib chiqqan falokat xususidagi soxta yoki iste’molchini chalg’itishi mumkin bo’lgan belgilar; 4) jamiyat manfaatlariga, insonparvarlik va axloq prinsiplariga zid bo’lgan belgilar ko’rsatilmasligi kerak. Firma nomida: - ilgari O’zbekiston Respublikasida boshqa yuridik shaxs nomiga ro’yxatdan o’tkazilgan yoki ro’xatdan o’tkazish so’rab talabnoma berilgan, ilgariroq ustuvorlikka ega bo’lgan firma nomlari; - ilgari O’zbekiston Respublikasida boshqa shaxs nomiga ro’yxatdan o’tkazilgan yoki ro’yxatdan o’tkazish so’rab talabnoma berilgan, shuningdek, O’zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalariga muvofiq ro’yxatdan o’tkazilmay muhofaza qilinadigan tovar belgilari (xizmat ko’rsatish belgilari); - belgilangan tartibda qonun hujjatlari bilan muhofaza qilinadigan tovarlar kelib chiqqan joylarning nomlari bilan, shunday nomdan foydalanish huquqiga ega bo’lgan shaxs nomiga ro’yxatdan o’tkazish hollari bundan mustasno, adashtirib yuborish darajasida bir xil yoki ularga o’xshash bo’lgan belgilar ham ko’rsatilmasligi kerak. Ushbu modda birinchi qismining 1-bandida ko’rsatib o’tilgan belgilar, agar bunga tegishli davlat organining yoki tashkilotning ruxsati bo’lsa, firma nomiga kiritilishi mumkin. - 238 Firma nomi to’g’risidagi qonun jami 17 moddadan iborat bo’lib, unda muhofaza qilish, uning huquqi, foydalanishligi, huquqning boshqa shaxsga o’tish va boshqalar keltirilgan. O’zbekiston Respublikasi “Seleksiya yutuqlari to’g’risida”gi qonun 1996 yil 30 avgustda qabul qilingan bo’lib, 2002 yil 29 avgustda esa uning takomillashgan, zamon talablariga javob beruvchi yangi tahririda qabul qilindi va amalga kritildi. Ushbu qonun 5 bo’lim, 45 moddadan iborat bo’lib, uning maqsadi seleksiya yutuqlarini yaratish, huquqiy muhofaza qilish va ulardan foydalanish sohasidagi munosabatlarni tartibga solishdan iborat. Uning asosiy tushunchasini seleksiya yutuqlari, ya’ni o’simliklarning yangi navi, hayvonlarning yangi zoti tashkil etadi va asosan: seleksiya yutug’ining patentga layoqatliligi; seleksiya yutug’iga patent olish; patent egasining huquqi; patent amal qilishning tugatilishi haqida ma’lumotlar keltirilgan. O’zbekiston Respublikasining “Mualliflik huquqi va turdosh huquqlar to’g’risida”gi qonuni 2006 yil 23 martda Qonunchilik palatasi tomonidan qabul qilinib, 2006 yil 9 iyunda Senat tomonidan ma’qullangan va 2006 yil 20 iyunda Prezident tomonidan amalga kiritilgan. Ushbu qonun 6 bobdan 70 moddadan iborat bo’lib, maqsadi fan, adabiyot va san’at asarlarini (mualliflik huquqi), ijrolar, fonogrammalar, efir yoki kabel orqali ko’rsatuv, yoxud eshittirish beruvchi takshilotlarning ko’rsatuvlari yoki eshittirishlarini (turdosh huquqlar) yaratish hamda ulardan foydalanish bilan bog’liq holda yuzaga keladigan munosabatlarni tartibga solishdan iborat. Qonunning asosiy tushunchalarini: asar nusxasi; asarni omma oldida namoyish etish; asarni oshkor qilish; audioviziual asar; audiovizual asarni tayyorlovchi; barchaning e’tiboriga yetkazish; barchaning e’tibori uchun yuborish; yozuv; ijro; ijrochi; kabel orqali yuborish; manzarali-amaliy sant’at - 239 asari; ma’lumotlar bazasi; muallif; omma oldida ijro etish; ijaraga berish; reprografik takrorlash; retranslyasiya; takrorlash; fonogramma; fonogramma nusxasi; fonogrammani tayyorlovchi; xalq ijodiyoti asarlari; chop etish; efirga o’zatish; efir yoki kabel orqali ko’rsatuv yoxud eshittirish beruvchi tashkilot; efir yoki kabel orqali ko’rsatuv yoxud eshittirish beruvchi tashkilotning ko’rsatuvi yoki eshittirishi va huquq egasi tashkil etadi. Bundan tashqari mualliflik huquqi, uning mulkiy huquqlari, turdosh huquqlar, mulkiy huquqlarni jamoaviy boshqarish, mualliflik huquqi va turdosh huquqlarni himoya qilish va boshqalar ko’rsatilganki, ular hozirgi zamon talablariga to’la javob beradi. Yüklə 1,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|