O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti j. M. Qurbonov
Yüklə 1,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
- 5 1. O’ZBEKISTONDA ILMIY IZLANISH ISHLARINING RIVOJLANISHI 1.1. O’zbekistonda ilmiy izlanish ishlarining tashkillantirishi Hozirgi vaqtda ilmiy izlanish ishlarining tashkillashtirish dunyo mamlakatlarida davlat miqyosida – muhim davlat ishlari sifatida olib borilayapti. Chunki, har qanday mamlakatning rivojlanish darajasi, undagi olib borilayotgan ilmiy izlanishlarning qanday darajada olib borilishiga, uning yangi texnika-texnologiyalar yaratilishiga, jamiyat va tabiat qonunlarini o’rganib, hayotga o’z vaqtida tadbiq etganligiga bog’liqdir. Shuning uchun ham, yer yuzidagi minglab ilmiy-izlanish korxonalarida, muntazam ravishda millionlab ilmiy tadqiqot natijalari olinib, tahlil etilib inson hayoti – amaliyotiga tadbiq etib – bashariyat sivilizasiyasining rivojlanishiga hissa qo’shib kelmoqda. Bugungi kunda O’zbekiston ham o’zining rivojlangan ilmiy izlanish material bazasi keng ilmiy fondi, ilmiy ishlari dunyo miqyosida tan olingan yuqori malakaviy ilmiy kadrlari bilan Markaziy Osiyodagi katta salohiyatga ega bo’lgan ilmiy markaz hisoblanadi. O’zbekiston Respublikasi ilmiy-izlanish kompleksini jami sohalari bo’yicha 363 akademik, oliy ta’lim tashkilotlari tashkil topgan. Bunda 102 – ilmiy-izlanish instituti; 55 – oliy o’quv yurlari ilmiy-izlanish bo’limlari; 65 – loyiha-konstruktorlik tashkilotlari; 32 – ilmiy ishlab chiqarish birlashmalari va eksperimental korxonalar; 30 – axborot-hisob markazlari mavjud. - 6 Albatta, bu ilmiy potensial ichida 50 yillik tarixga ega O’zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi regionda yetakchi ilmiy va eksperimental markaz hisoblanadi. Ayniqsa, O’zRFA Yadro fizikasi instituti, “Quyosh - fizikasi” ilmiy ishlab chiqarish birlashmasi, IPO “Biolog” va boshqa ko’plab institutlar nafaqat regionda, balkim dunyo miqyosida tanilgan tashkilotlar hisoblanadi. Yurtimizda, hozirgi vaqtda jami 46 mingdan ortiq, shulardan 2,8 ming fan doktorlari va 16,1 mingdan ko’p fan nomzodlari faoliyat olib borishayapti. Respublikada tayyorlanayotgan yosh ilmiy kadrlarni O’zbekiston Respublikasi Oliy Attestasiya komissiyasi olib boradi. Respublika olimlari hozirgi vaqtda ko’pgina zamonaviy fan yo’nalishlarida fundamental va amaliy izlanishlar olib borayaptilar, shulardan matematika, ehtimollar nazariyasi, tabiiy va ijtimoiy jarayonlarni matematik modellashtirish, axborot va hisoblash texnikasi, astronomiya, gelogik jarayonlar qonuniyatini o’rganish va mineral – xom-ashyo resurslarni ko’paytiruvchi izlanishlar, hamda tektonika, geofizika, seysmologiya va yer haqidagi fanlarga bog’liq izlanishlar keng ko’lamda olib borilmoqda. Shu bilan birga qishloq xo’jalik ilmiy-texnika progressining, mikrobiologik sanoat va atrof-muhit xavfsizligining asosi bo’lgan molekulyar genetika, gen-hujayra muxandisligi, biotexnologiya oblastida; biotexnologiyani yaratishda organik va neorganik kimyo, o’simliklar moddasi kimyosi, biologiya va genetika oblastida: ya’ni yuqori samarali ekologik toza o’g’itlar, kam zaharli defoliantlar, yangi dori-darmonlar, o’simliklarni o’sishni rivojlantiruvchi va himoya vositalarini ishlab chiqish, moddalarni kompleks fizikaviy-kimyoviy xossalarini o’rganish, yadro energetikasi va amaliy yadro fizikasi asosi bo’lgan yadro fizikasi va elementar zarralar, radiasion fizika va materialshunoslik ilmiy izlanishlari, hamda tradision bo’lmagan energiya turi bo’lgan – quyosh energiyasi, butundunyo va mamlakatimiz tarixi, madaniy va ma’rifiy - 7 merosimiz, o’zbek tili, adabiyoti va O’zbekiston folklori rivojlanishiga bag’ishlangan ilmiy izlanish ishlari jadal sur’atlarda olib borilmoqda. Respublika intellektual potensialini rivojlantirish va xalqaro ilmiy madaniy aloqalarni kengaytirish uchun ijtimoiy soha olimlari, ayniqsa tarixchilar, arxeologlar, etnograflar, tilshunos va adabiyotshunoslar katta hissa qo’shib kelmoqdalar. O’zbek xalqining obyektiv tarixini va etnogezini, urf- odatlari va hayot va madaniyatini o’rganish borasidagi ilmiy izlanish ishlari dunyo ilmiy ahli orasida katta qiziqish uyg’otib kelmoqda. O’zbekiston o’zining fan va texnologiyalari rivojlanishini dunyo hamjamiyati bilan qadamma-qadam hamkorlikda, o’zaro kelishuvida olib bormoqda. Hozirda, O’zbekiston Rio Deklarasiyasiga, BMTning iqlim o’zgarishi, biologik turli xillik, sahrolanishga qarshi konvensiyasiga, ozon qatlamini himoyalash Vena konvensiyasiga, xavfli chiqindilarning tashilishi va chiqarilishini nazorat qilish Bazen konvensiyasiga qo’shilib ratifikasiya qilgan. Bundan tashqari yana 12 dan ko’p atrof-muhitni saqlash bo’yicha xalqaro bitimlar va hamkorlik shartnomalariga qo’shilgan. O’zbekiston hukumati faolligida Orol dengizi va Orol dengizi basseynida ekologik muhitni yaxshilash uchun konsepsiya ishlab chiqildi va bu konsepsiya 1994 yili Markaziy Osiyo davlatlari tomonidan qabul qilindi va bu haqda Xalqaro konferensiya (1995 yil sentyabr Nukusda) o’tkazildi va Nukus Deklarasiyasi qabul qilindi. Yurtimiz hayotida turli xildagi Milliy dasturlar ishlab chiqilganki, ularning asosiy vazifasi iqtisodiyotimiz asosiy tarmoqlarini texnologik modernizasiya qilish, eksport potensialini rivojlantirish va O’zbekistonning dunyo hamjamiyatligicha integrasiyasini amalga oshirishdan iboratdir. Davlatning ilmiy-texnika siyosatida, 2006-2008 yillarga mo’ljallangan amaliy tadqiqotlar Davlat ilmiy-texnika dasturlarining nomlari va ular doirasida amalga oshiriladigan ilmiy tadqiqotlarning ustivor yo’nalishlari (DITD-1-11) - 8 O’zbekiston Respublikasi Bosh vaziri Ilmiy-texnika taraqqiyotini Muvofiqlashtirish Kengash raisi tomonidan tasdiqlangan. Hozirgi vaqtda O’zbekiston ilmiy ahlining 70 % oliy ta’limning 65 dargohlarida faoliyat ko’rsatib kelishmoqda. Shuning uchun yurtimiz ilmiy salohiyati, albatta oliy ta’lim muassasalarining faoliyati bilan chambarchas bog’liqdir. Jadval–1.1 da O’zbekiston oliy o’quv muassasalarining mustaqilligimizning dastlabki yillaridan rivojlanganligini ko’rish mumkin. Jadval 1.1 OO’Yu soni 1 9 9 2 1 9 9 3 1 9 9 4 1 9 9 5 1 9 9 6 1 9 9 7 1 9 9 8 1 9 9 9 2 0 0 0 2 0 0 1 2 0 0 2 2 0 0 6 2 0 0 8 Jami 54 55 55 57 58 60 60 61 61 61 63 64 66 Shundan Toshkent shahrida 25 26 26 27 27 28 28 29 29 29 31 32 34 Shulardan: universitetlar – 21, institutlar – 44 Sohalar bo’yicha quyidagilarga bo’linadi: texnikaviy – 14, iqtisodiy – 3, ijtimoiy-gumanitar – 16, pedagogik – 6, medisina – 7, agrar (qishloq xo’jaligi) – 4, maxsus (tarmoqlar bo’yicha) – 12, Rossiya V.T.Plexanov nomli iqtisodiyot akademiyasi filiali – 1, Moskva davlat universiteti filiali – 1. moskva neft va gaz instituti filiali - , Veystmestr universiteti filiali – 1, Singapur-O’zbekiston instituti – 1. Bularning 33 tasi O’zbekiston oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligiga, qolganlari tarmoqlar vazirligi tarkibida (jadval-1.2). |