O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti j. M. Qurbonov

 
 
2.2.3. Ilmiy izlanish nazariy muammosining qo’yilishida Sharq 
mutafakkirlarining hissasi 
Qadimdan rivojlanib nihoyatda boy tarixga ega bo’lgan Markaziy Osiyo 
jahonning ilm-fani, falsafasi, din, adabiyot va san’atining rivojlanishiga o’zinig 
beqiyos hissasini qo’shdi va qo’shib kelmoqda. Shu maqsadda zaminda million 
yildan ko’p davrda odamzodning faoliyati rivojlanib kelmoqdaki, o’zining 
tarixi, namoyandalari,ko’plab hujjatlar, muhim og’zaki va yozma manbalar, 
turli asori – atiqa obidalari buning guvohi hisoblanadi. Dunyodagi eng qadimiy 
sivilizasiyalardan biri manna shu mintaqada paydo bo’lgan. 
Sharq mutafakkirlarning ayrimlarining falsafiy qarashlari jadvalda 
qisqartirilgan holda xronologik tartibda keltirilgan. 
Undan ko’rinib turganidek Markaziy Osiyo xalqlarining, madaniyati, 
tarixiy ildizlari, ijtimoiy, falsafiy, axloqiy, diniy badiy qarashlari shaqllana va 
rivojlana borishi ilk davrlari qadim zamondan boshlab hozirgi davrni ham o’z 
ichiga oladi. 
Avesto, Behistun, Bundaxishn Denkard singari, O’rxun-Yelisoy yozma 
yodgorliklar muhim tarixiy hujjat sifatida alohida ahamiyatga ega. 

---

- 
38 
Ularda o’tgan ajdodlarimizning diniy tassavurlari, koinot va yerdagi 
dunyoning yaratilishiga bog’liq afsona va rivoyatlar, mintaqa tarixi, ijtimoiy-
siyosiy, iqtisodiy hayoti, jo’g’rofiyasi, tabiati, ilm-fani, iqlimi suvi, hayvonot 
dunyosi, yer tuzilishi, sahro-tog’lari haqida qimmatli ma’lumotlar berilgani, 
qadimgi Sharq mutafakkirlarining jahon sivilizasiyasidagi katta hissasi 
borligini anglatadi. 
Ayniqsa, bu ta’limotlarga ko’ra, muhim ma’naviy qadriyatlar - 
boshlang’ich adolat, erkinlik, mehnatga intilish kabilarning tarkib etilishi 
albatta, katta ahamiyat kasb etadi. 
IX-XV asrlarda Yaqin va Sharq mamlakatlari, ayniqsa Markaziy Osiyo 
xalqlarining madaniy-ma’naviy taraqqiyotida, ijtimoiy-siyosiy, axloqiy, diniy, 
falsafiy ta’limotlari rivojlanishida uyg’onish davri bo’ldi. 
Jadval 2.2 
Sharq mutafakkirlarining ilmiy–falsafiy fikrlarning kelib chiqish xranologiyasi