O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti j. M. Qurbonov

x
X
. 
Xuddi shuningdek, V.I.Romanovskiy kriteriysini topishga asoslangan 
metod ham mavjuddir.

---

- 
130 
Ishonchli va aniq tajriba natijalari yana ma’lum tajriba sharoitida 
takrorlanadigan bo’lishi ham kerak. Buning mohiyati shundaki, bir necha 
parallel o’tkazilgan tajribalarda har birida o’rtacha arifmetik qiymatlar 
i
x
aniqlanadi, bu seriyalarning har birida n=3,4 ga teng bo’lishi mumkin. 
Shulardan dispersiya D
i
aniqlanadi va uning takroran yana shunday natija berish 
– bermasligini baholovchi Koxren kriteriysi aniqlanadi: 


m
i
i
кр
D
D
R
1
max
bu yerda maxD
i
– parallel seriyalardagi eng katta dispersiya soni; 

m
i
D
1
- m 
seriya dispersiyalari yig’indisi. 
Agar 
кт
кр
R
R

bo’lsa, ya’ni 
кт
R
- Koxren kriteriysi jadval sonidan kam 
bo’lsa, tajriba ishonchli va takrorlanishi mumkinligini bildiradi. 
Koxren kriteriysini aniqlashda, jadvaldan P
g
bilan ozodlik darajasi soni, 
raqami q=n-1 hisoblanadi va m – parallel tajriba seriyasi soni orqali 
hisoblanadi. Masalan, jadvalda korxonaning biror bir iqtisodiy ko’rsatkichi m=3 
seriyada n=5 marotoba takror-takror ko’zatilib olingan, shuning ishonchli – 
takrorlanishini aniqlash kerak bo’lsin. 
Jadval 3.1 
Korxonaning biror-bir iqtisodiy ko’rsatkichini ko’zatish natijalari va uning 
qayta ishlovi
Ko’zatuv 
seriyasi 
Ko’rsatkichni miqdori va takrorlash
Hisoblash
1 
2 
3 
4 
5 
i
x
D
i
1 
2 
3 
7 
9 
8 
9 
7 
8 
6 
8 
7 
8 
6 
9 
4 
5 
8 
6,8 
7,0 
8,0 
3,7 
2,0 
0,5 
Unda Koxren kriteriysi: 

---

- 
131 
59
,
0
5
,
0
0
,
2
7
,
3
7
,
3




кр
R
. 
Ozodlik darajasi soni q-n-1=5-1=4 
Koxren kriteriysi jadvalida P
g
=0,95 uchun m = 3, q = 4 da R
kt
= 0,74. 
Demak, ko’zatilgan kattalik aniq takrorlanuvchi, chunki 0,59 

0,74 dan. 
Agar teskarisi bo’lganda, unda 
m
yoki 
n
sonini oshirishga to’g’ri kelar edi. 
Tajriba natijalarining qayta ishlovi natijasida turli xildagi grafiklar, 
diagrammalar va formulalar ishlab chiqiladiki, ularning qanchalik darajada 
haqiqatni anglatishini baholash – adekvatlik deb yuritiladi. 
Adekvatlikning aniqlanishi – bu tajriba natijalari aproksimasiyasi 
(“aksini” yaratish) nechog’lik xatoligi borligini aniqlash demakdir. 
Buning uchun, Fisher statistik kriteriysi tajriba natijalari bo’yicha - 
фэ
R
va 
nazariy (hisobiy) natijalari - 
фт
R
hisoblab, bir-birini taqqoslash va agar 
фт
фэ
R
R

bo’lsa, unda yaratilgan model adekvat – deb qabul etiladi. 
Fisherning tajriba kriteriysi: 
ср
a
фэ
D
D
R

. 
Bu yerda D
a
– adekvatlik dispersiyasi; D
sr
– o’rtacha tajriba natijalari 
dispersiyasi: 

