O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi samarqand davlat universiteti

Musiqa 
tinglash
Musiqa orqali 
kayfiyat oshirish 
Musiqiy his-tuyg‗u-
larni rivojlantirish 
Maktabgacha yoshdagi bolalar tarbiyasidsa musiqiy tarbiya alohida 
ahamiyat kasb etib, muntazam ravishda olib boriladigan tarbiya 
jarayonining bir qismini tashkil etadi. Mazkur qo‗llanma maktabgacha 
ta‘lim musassalarida musiqiy tarbiyani amalga oshirish dasturida 
belgilangan ertalik va bayramlarni nishonlashga qaratilgan tadbir va 
bayramlarni tashkil qilish jarayoniga qaratilgan. 

---

68 
Musiqa, ayniqsa, milliy musiqa, bola tarbiyasiga benihoya katta 
ta‘sir ko‗rsatib, ularda yuqori darajadagi badiiy, estetik zavq va didni 
shakllantiradi, go‗zallikni musiqa orqali idrok etishda yetakchi rol 
o‗ynaydi. Bolalar bog‗chasida musiqiy tarbiya quyidagi vazifalarni o‗z 
oldiga qo‗yadi: 
– musiqa tinglash; 
– vokal ijrochilik; 
– milliy musiqa asboblari bilan tanishtirish; 
– bastakor hayoti va ijodi bilan tanishtirish; 
– musiqa turlari bilan tanishtirish; 
– ritmik harakat va raqs asoslari bilan tanishtirish; 
– bolalarda ijobiy qobilyatlarni aniqlash va rivojlantirish; 
– musiqa vositalari orqali bolalar tarbiyasini tobora shakllantirish; 
Musiqa rahbarlari ushbu vazifalarni amalga oishirar ekanlar, o‗z 
ish tajribalarida turli faoliyat shakllaridan keng foydalanadilar;– Musiqa 
mashg‗ulotlari (vazifa va maqsadiga qarab, turli mavzu va yo‗nalishda 
bo‗ladi); 
– bayram ertaliklari; 
– ko‗ngil ochar musiqiy o‗yinlar; 
– nafosat soatlari; 
– badiiy va adabiy musiqiy kompozitsiyalar; 
– musiqiy teatr dramatizatsiyalari; 
– yakka hol ish turlari; 
– to‗g‗arak ishlari; 
Bayram ertaliklariga tayyorgarlik ko‗rilar ekan, avvalambor bu 
hammaning bayrami ekanligi, bolalar xotirasuda unutilmas iz 
qoldirilishi, ularga zavq, xursandchilik olib kelishini nazarda tutish 
zarur. Bu jarayonda barcha teng qatnashishi lozim. Masalan, pedagogik 
jamoa, ota-onalar va mahalla ahli. Maktabgacha ta‘lim muassasasida 
tashkil qilingan bayram ertaliklari umumxalq bayramlarining bir 
parchasi bo‗lmog‗i zarur. Musiqani tinglay bilish va undan zavqlana 
olish ham katta san‘at hisoblanadi. Insonda musiqa tinglash madaniyati 
yoshlikdan rivojlana boshlaydi. Bola, musiqa madaniyati darslarining 
barcha faoliyatlari jarayonida, musiqani tinglab, uni idrok etadi. Ammo 
musiqa darslarining musiqa tinglash qismi oldida, o‗ziga xos jiddiy 
vazifalar turadi. Avvalo, shuni eslatish lozimki, insonda kuylash imkoni-
yatlariga ko‗ra, tinglash imkoniyatlari ancha keng bo‗ladi. Masalan: 
milliy cholg‗u asboblar ansambli, orkestr, xor, yakka cholg‗u, cholg‗u 
ijrosidagi asarlarni kuylab emas, balki faqat tinglab idrok etish mumkin. 

---

69 
Shuning uchun ham musiqa tinglash jarayonida tarbiyalanuvchilarning 
badiiy idroki yaxshi rivojlanib boradi. 
Musiqa madaniyati mashg‗ulotlarida musiqa tinglash uchun 
quyidagi talablarga ko‗ra asarlarni tanlash tavsiya etiladi: 

-tarbiyalanuvchilarning idrokiga mos xalq, mumtoz va 
zamonaviy musiqiy asarlarni tinglash. 

tarbiyalanuvchlarning musiqani idrok etish va musiqiy asarda 
tasvir etilgan badiiylikni his qilish qobiliyatlarini rivojlantirish. 
- musiqa haqida boshlang‗ich ma‘lumotlar berish, tinglangan 
asarlar nomlarini eslash, ularning mazmuni, xarakteri va ifoda 
vositalarining farqini bilish hamda tinglangan asarga ma‘lum darajada 
baho bera olish. 
- musiqiy asarlarni ishtiyoq bilan tinglash va eslash, olgan 
ta‘surotlar haqida o‗ylash va fikr bildirish. 
- musiqa tinglashda turg‗un diqqat-e‘tiborni va tinglash 
madaniyatini, boshlang‗ich elementlarni shakllantirish. 
Musiqiy didni shakllantirishga oid qiziqarli, mazmunli asarlarni 
tinglash. Bog‗cha tarbiyalanuvchilarning diqqat-e‘tibori uncha barqaror 
bo‗lmasligi sababli, ular yorqin yangraydigan kichik hajmdagi musiqiy 
asarlarni idrok etishga qodir bo‗ladilar. Ular, ayniqsa, kichik hajmdagi 
qo‗shiqlarni yaxshi idrok etadilar, chunonchi, so‗z va ohang birligi 
musiqaning mazmunini oson idrok etishga yordam beradi. Shuning 
uchun musiqa rahbari qo‗shiq aytganda yoki biror cholg‗u asarini ijro 
etganda, uning tanish ovozi, sof ohangi, ifodali ijrosi, mimikasi va 
ishoralari o‗quvchilarni maftun etishi lozim. Shundagina, bolalarda 
bo‗ladigan zavqlanish, ajablanish, quvonish, qayg‗urish, o‗ylanish kabi 
holatlarni kuzatish mumkin. 
Yangi asar bilan ilk bor tanishtirishda o‗qituvchining qisqa, lo‗nda, 
mazmunli, qiziqarli kirish so‗zi, musiqa tinglash jarayonida ham muhim 
rol o‗ynaydi. Musiqiy asarni tinglashdan oldin o‗quvchilarga ma‘lumot 
berilsa, ular asarni to‗liq idrok etishga harakat qiladilar. Musiqiy asarni 
ikki-uch mashg‗ulot davomida tinglash shart. Chunki, har bir tinglashda 
bola uchun asarning 9 yangi qirralari namoyon bo‗ladi va unga nisbatan 
qiziqishi va muhabbati ortib boradi. Yildan yilga o‗quvchilar o‗z 
yoshiga, bilim va malakalariga muvofiq, musiqiy asarni to‗la idrok 
etishga qodir bo‗ladilar. O‗quv yili davomida tarbiyalanuchialar 12–14 
ta asar tinglaydilar.