O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti ro`yhatga olindi №2018 yil «Tasdiqlayman»
Yüklə 3,31 Mb.
|
|
La-Plata pasttekisligi Gran-CHakodan sharqda joylashgan bo‘lib
shimoldan janubga 2400 km va g‘arbdan sharqqa 900 km masofaga cho‘zilgan. Uning asosiy qismi tektonik jihatdan Janubiy Amerika platformasining paleogen, neogen va antropogen davrlarning kontinental yotqiziqlari bilan to‘ldirilgan sineklizasi hisoblanadi. Pasttekislik janubi-sharqda Atlantika okeani qirg‘oqlari bilan tutashgan, g‘arbda qisman Kordilera oldi tog‘lari bilan chegaralangan. Uning er yuzasi diyarli bir xil tekislikdagi relef shakliga ega La-Plataning shimoli- sharqida va janubida qadimgi platforma asosida vujudga kelgai tepaliklar va baland bo‘lmagan tog‘lar uchraydi. Janubda SHarqiy Pampa hududida 1000 m gacha ko‘tarilib turgan Pampa Serralari yoki Buenos-Ayres Serralari shular jumlasidandir. La-Plata pasttekisligining iqlim xususiyatlari shimoldan jag sharqdan g‘arbga qarab o‘zgarib borishi bilan xarakterlanadi. Oblastning shimoliy qismi tropik iqlim tipiga va janubiy qismi subtropik iqlim tipiga qaraydi. Atmosfera yog‘inlari yil davomida yog‘ib turadi, qurg‘oqchil sezilmaydi. Janubi-g‘arbga tomon yog‘ingarchilik mikdori kamay fasllararo farqlar yuzaga keladi. Urugvay hududida, Parana va Urugvay daryolari oralig‘ida bir yilda 2000 mm atrofida yomg‘ir yog‘adi. Bu mikdor La-Plata daryosi qirg‘oqlarida 1000 mm gacha, undan g‘arbda 500 mm gacha kamayadi. Pastekislikda sharqdan g‘arbga qarab yog‘in mikdorining kamayib borishi bilan birga iqlimning kontinentalligini orta borishi ham kuzatiladi. Oblastning hamma hududida yoz oylari juda issiq bo‘ladi. Eng issiq oyning harorati janubda 23°-24°S dan shimolda 27°S gacha ko‘tariladi, YOzda shimoldan issiq nam shamollar esib haroratni yanada oshiradi. Mayu harorat g‘arbiy rayonlarda, Parana va Urugvay daryolari orlig‘ida 45 ko‘tarilgan. Qishning o‘rtacha harorati hamma joylarda ijobiy. Iyulning o‘rtacha harorati daryo oralig‘ida 15°S, SHarqiy Pamada 7°-9°S, g‘arbda 6-10°S atrofida. Sovuq kunlar juda kam bo‘ladi. SHarqiy Pampada harorat -10°S gacha pasayishi mumkin. Qiщda ko‘proq janubiy sovuq shamollar esib, chang-to‘zonlar ko‘tarilib turadi. Qishda qor qoplami kuzatilmaydi, kamdan-kam yog‘adigan qor tezda erib ketadi. Umuman pasttekislikning iqlim sharoiti yil bo‘yi o‘simliklarning rivojlanishiga va qishloq xo‘jalik ishlarini davom etdirishga halaqit bermaydi. La-Plata pasttekisligining sharqiy qismi daryo suvlari bilan yaxshi ta’minlangan. Bu erdan Parana va Urugvay daryolari hamda ularning irmoqlari oqib o‘tadi. G‘arbiy qismida aksincha, er usti suvlari kam tarqalgan. SHarqiy Pampada ham daryolar juda kam. Borlari ham kam suvli daryolar bo‘lib, Kordilera oldi tog‘laridan boshlanadi va Pampa hududidan oqib o‘tib Atlantika okeaniga quyiladi. Iqlimning sharkdan g‘arbga qarab o‘zgarishi tuproq-o‘simlik qoplamining zonallik xususiyatlarida o‘z aksini toptan. Tuproq-o‘simlik qoplamining meridional zonalar bo‘ylab tarqalishi yog‘ingarchilikni sharqdan g‘arbga qarab kamayib borishining natijasidir. Pasttekislikning janubiy Braziliya va Urugvayga taalluqli qismini o‘simlik qoplamida o‘rmonlar etakchi rol o‘ynaydi. O‘rmonlar asosan daryo vodiylari bo‘ylab keng tarqalgan. Ularning ko‘pchilik qismi doimiy yashil daraxtlardan tarkib toptan. O‘rmonlar tarkibida araukariy va bambuklar ko‘pchilikni tashkil etadi. Butazorlar orasida paragvay choyi ko‘p uchraydi. Daryo oralig‘idagi, vodiylardagi botqokdangan va suv bosgan erlarda gidrofil o‘simliklar, ayniqsa qamishzorlar yaxshi saqlangan. Janubi-g‘arbga qarab iqlimning kontinentallashib daraxtzorlarning kamayishiga va ularning o‘rnini boshoqli o‘simliklar egallab olishiga sharoit yaratadi. SHarqiy Pampada daraxt umuman uchramaydi. Bu qoratuproqli tekisliklar chalov, selin kabi boshoqli o‘simliklar bilan qoplangan bo‘lib, ular mo‘‘tadil mintaqaning dasht landshaftlarini eslatadi. Pampaning katta qismi o‘zlashtirilgan qishloq xo‘jaligida bug‘doy, makkajo‘xori, ozuqa beradigan madaniy o‘tlar ekiladi. Yüklə 3,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|