O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti ro`yhatga olindi №2018 yil «Tasdiqlayman»
Yüklə 3,31 Mb.
|
|
Patagoniya. Patagoniya Janubiy Amerikaning eng qurg‘oqchil tabiiy
geografik o‘lkalaridan biri bo‘lib, materikning janubi-sharqiy qismida joylashgan. Uning shimoliy hududi Rio-Kolorado va Rio-Negro daryolari vodiylaridan boshlanib, janubda Olovli Ergacha davom etadi. G‘arbda Patagoniya yassi tog‘ligi And tog‘laridan bo‘ylama tektonik botiq orqali ajralib turadi. SHarqda tik yon bag‘r hosil qilib Atlantika okeani sohili bilan tutashadi. Patagoniya shimoldan janubga qarab asta-sekin 500 m dan 150 km gacha torayib boradi. Patagoniya yassi tog‘ligining zamini kembriydan oldin va palezo hosil bo‘lgan, gersinda burmalangan qadimgi kristall jinslardan tarkib topgan platformadan iborat. Platformaning kristalli va metamorfik jinslari Rio-Kolorado daryosi bo‘ylab, Rio-Negro va CHubut, Rio-Deseado va Rio-CHiko daryolari oraliqlarida er yuzasiga chiqib qolgan. Platformaning asosiy katta kismi gorizontal joylashgan bo‘r, neogen davrlarining yotqiziqlari, to‘rtlamchi davrning morena yotqiziqlari bilan qoplangan. YAssi tog‘likning er yuzasi kuchli tekislangan bo‘lib, Atlantika okeani sohilidan shimoli-g‘arbga tomon zinapoyasimon balandlashib boradi. Jumladan, Atlantika okeani sohillarida o‘rtacha balandlik 100-200 m ni, yassi tog‘lik markazida 400-500 m ni, And tog‘lari yaqinida 800-1000 m ni hamda Rio-Negro va CHubut daryolari oralig‘ida 1700-2000 m ni tashkil etadi. Sohil bo‘ylab 8 tagacha dengiz terrassalari hosil bo‘lgan. O‘lka hudida faqat morfologik struktura jihatdan emas, balki tabiiy geografik jihatdan ham bir-biridan farq qiladigan bir necha tarkibiy qisimlarga- baland ko‘tarilgan yassi platolarga, massivlarga, qiya yon bag‘irli qirlarga bo‘lingan. YAssi tog‘likning shimoliy qismi chuqur kanonlar bilan, janubiy qismi tog‘orasimon soyliklar bilan kesilgan. Patagoniya yassi tog‘ligining iqlimi nihoyat darajada quruq. Bu erda mo‘‘tadil mintaqaning chala cho‘l iqlim tipi hukmronlik qiladi. Iqlimning quruq bo‘lishiga ikki xil sabab bor. Birinchidan, Patagoniya atmosfera yog‘inlarini faqat g‘arbiy shamollar yordamida oladi. Ammo Tinch oqeandan keladigan nam havo massalarini And tog‘larining g‘arbiy yon bag‘rlari to‘sib qoladi. Namlikdan mahrum bo‘lgan havo massalari tog‘dan oshib o‘tib, fyon shamollari tarzida Patagoniyaga kirib kelib, kam mikdorda yog‘ingarchilik beradi. Ikkinchidan, Patagoniya o‘lkasi sharq tomondan yil bo‘yi Folklend sovuq oqimi ta’sirida bo‘lib, Atlantika okeanidan nam havo massalari etib kela olmaydi. Sovuq oqim o‘z navbatida yassi tog‘likdan atmosfera yog‘inlarini hosil bo‘lishiga salbiy ta’sir etib, yoz oylari haroratning yuqori ko‘tarilishiga imkon bermaydi. Patagoniyada eng kam atmosfera yog‘inlari tushadigan joylar Atlantika sohillari va yassi tog‘likning ichki rayonlari hisoblanadi. Bu erlarda yillik yog‘in mikdori 120-150 mm atrofida bo‘ladi. And tog‘ etaklari va unga yaqin joylarda yog‘ingarchilik 300-400 mm gacha ko‘payadi. O‘lkaning eng janubiy qismida ham And tog‘laridagi ko‘ndalang vodiylar orqali nam havo massalarining kirib kelishi hisobiga yog‘ingarchilik miqdori 400-600 mm gacha ortadi. Maksimum yog‘ingarchilik hamma joyda qish fasliga to‘g‘ri keladi. YOz oylari yassi tog‘likning shimolida issiq, janubida salqin SHimolda Rio- Negro vodiysida yanvarning o‘rtacha harorati 20 0 -22 0
gacha ko‘tariladi. Qish oylari juda salqin sovuq bo‘lganda harorat -30°, -35°S gacha pasayadi. Iyulning o‘rtacha harorati shimolda +4°, +5°S ni, janubda -5°S ni tashkil etadi. Patagoniyaning quruq dasht va chala cho‘l iqlim sharoiti, qurg‘oqchilikni va kuchli shamollarni uzoq davom etishi daraxtli o‘simliklarni o‘sishiga halaqit beradi. YOg‘ingarchilik miqdori ko‘proq bulgan And tog‘ etaklaridagana o‘rmonlar orollar tarzida uchraydi. O‘lkaning qoltai aksariyat qismida boshoklilar, yostiqsimon va qattiq bargli butalar o‘sadi. SHimolning quruq dasht landshaftlarida kumushrang argentina qo‘ng‘irboshi, yovvoyi suli, chalov va betagalarning bir necha turlari ko‘pchilikni tashkil etadi. YAssi tog‘likning chala cho‘l landshaftlarida doimiy yashil kaktuslar, opunsiyalar, er bag‘rlab o‘sadigan yosti butalar uchraydi. Janubdagi tundra landshaftlarida mox va lishayniklar keng tarqalgan. O‘lka hududida aholi punktlari juda kam uchraydi. Borlari ham shamollardan himoyalangan va suv bilan ta’minlangan Rio-Negro, CHubut. Rio- Desrada, Rio-CHiko daryolarining vodiylarida o‘rnashgan. Bu daryolar tranzit daryolar bo‘lib, o‘z suvini And tog‘laridagi qorlardan, muzliklardan va ko‘llardan oladi. Patagoniyaning quruq iqlim sharoitli qo‘ng‘ir, bo‘z va kashtan tuproqlarida sun’iy sug‘orishni qo‘llamasdan dehqonchilik qilish mumkin emas. Aholining asosiy kismi chorvachilik bilan shug‘ullanadi. Kam o‘zlashtirilgan dasht va chala cho‘llarda lama, magellan iti, sassiqqo‘zan pampa mushugi va zirhrlilar yashaydi. Yüklə 3,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|