O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti ro`yhatga olindi №2018 yil «Tasdiqlayman»
Yüklə 3,31 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yerning shakli va o‘lchamlari
- Yerning shakli.
|
Geoxronologik shkala
Eon Era
Indeksi
burmala- nishi Geologik haritalardagi ranggi Kaynazoy KZ 67 mil yil To‘rtlamchi (Pleystotsen) Neogen Paleogen Q N
P Alp Och-bo‘z rang limon-sariq rang sariq Fan
er o zo y
Mezozoy
MZ
Bo‘r Yura Trias
I T
(kimmeriy)
Paleozoy PZ 340 mln yil Perm Karbon
Silur
Kembriy
O S
C P
Kaledon Binafsha rang Bo‘z(kul rang) Jigarangrang Jigar-yashil rang Jigar-yashil rang
rang Baykal K
p
zo y
Proterozoy
Arxey
1 mlrd yil
O‘rta
Bo‘linmaydi
PR2
Sariq-qizg‘ish
jinslarini qanday ranglarda berilishi haqida ma’lumot berildi. Era va davrlarning indeksi (haritalarni o‘qish oson bo‘lsin uchun) ko‘rsatildi. Davrlarning nomlari tadqiqotchining ixtiyoriga ko‘ra joy nomlariga yoki shu davrdagi muhim o‘zgarishlarni va boshqa xususiyatlarini hisobga olib quyilgan. Masalan, karbon davrida eng ko‘p ko‘mir paydo bo‘lganligi uchun (toshko‘mir deb ham ataladi), bo‘r davrida eng ko‘p bo‘r hosil bo‘lgani uchun, kembriy va devon davrlari Buyuk Britaniyadagi joy (kembridj, devonshir) nomlaridan olingan. Perm davri ham Rossiyaning Perm viloyati nomi bilan bog‘liq. Sababi shu davrlar uchun eng xos bo‘lgan tog‘ jinsi yotqiziqlari uchragan va birinchi bo‘lib shu joylarda o‘rganilgan. Yerning shakli va o‘lchamlari Geosferalarning tuzilishi va tarkibi, iqlim mintaqalari va boshqa geografik qonuniyatlarni, tabiatda kuzatilayotgan jarayonlarning sabab va oqibatlarini bilish uchun Yerning shakli, to‘g‘risida aniq tasovvurga ega bo‘lish kerak. Darhaqiqat, Yerning shakli, kattaligi va harakatlarini tadqiq etish paytida ko‘plab tabiat qonuniyatlari (masalan, materik va okeanlarning joylashuvi, fasl va kun bilan tunning almashinuvi, zonallik va h.q) kashf etilgan. Yerning shakli. Qadimgi zamonlarda odamlar Yer shaklini o‘zlari yashab turgan tabiiy geografik sharoitga bog‘liq holda sezish darajasiga binoan tasavvur etganlar. Masalan, Yerni dastlab yassi disk shaklda tasavvur etishgan. Ayrim odamlar suvda suzayotgan toshbaqa ustida fillar, fillar ustida esa yer joylashgan deb, boshqalar kitlar uning ustida yassi Yer; yana bir guruh odamlar xo‘qizning shohida yassi Yer joylashgan deb faraz qilishgan. Demak, yerli xalqlar uchun eng qudratli kuchga ega bo‘lgan hayvonlar Yerni ko‘tarib turgan va uni yassi disk shaklda deb, atrofini esa Okean nomli afsonaviy daryo chegaralab turgan deb faraz qilgan, o‘lkamiz singari materik ichkarisidagi xalqlar xo‘qizni eng qudratli hayvon deb hisoblaganlar. Yerning shar shaklda ekanligini birinchi bo‘lib qadimgi yunon faylasufi Fales (taxminan er. av. 625-547 yil, antik davr falsafasi va Milet maktabining asoschisi) aytgan bo‘lsa, uch asrdan so‘ng yunon olimi Arximed (er.avval 287-212 yil) Yerni sferoid, ya’ni yuzasi qobiq (doira) shakliga yaqinligini aytgan. Birinchi bo‘lib Nyuton 1687 yilda Yer qiyofasi haqidagi nazariyani yaratdi (Pikar va Kapernik ma’lumotlariga tayangan holda). Mohiyati: uncha tez aylanmagan taqdirda Yer shakli ellipsoid aylanishiga ega bo‘ladi. Yerning ellipsoid aylanishi shar shaklidan shu bilan farq qiladiki, uning qutblari botiqroq bo‘lib, meridianlari ellips shakliga ega bo‘ladi. Binobarin, qutbiy yarim o‘qlari ekvatorial yarim o‘qlardan kaltaroq bo‘ladi. Shuning hisobiga meridianlarning egriligi qutblarga qaraganda ekvatorda kattaroq bo‘ladi. Yüklə 3,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|