O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti ro`yhatga olindi №2018 yil «Tasdiqlayman»
Yüklə 3,31 Mb.
|
|
Abiogen boskich (4 mlrd. - 570 mln. yil). Bu boskich Yer tarakkiyot
tarixining arxey va proterozoy eralariga to'g'ri kelib, eng uzok vakt, kariyb 3 mlrd. yil davom etgan. Abiogen boskichda geografik kobik va uning biologik fokusi hisoblangan landshaft sferasini endigina vujudga kelishi va shakllanishi boshlangan. Usha davrdagi geografik kobik va uning komponentlarini tarkibi va vertikal chegaralari xrzirgiga nisbatan mutlok boshkacha bulgan. Yerning atmosfera katlami juda yupkaligi bilan harakterlanib,uning 90% suv bugidan, gaz tarkibinish 91% SO2 va 6,4% molekula azotidan iborat bulgan (Ryabchikov, 1972). Bundan 3 mlrd. yil avval fotosintezning vujudga kelishi bilan (S02 ning yutshshpsh va O2 ning ajralishi) atmosferada erkin kislorod konsentratsiyalasha boradi va uning mikdori orta boradi. Bu jarayon bilan birgalikda yangi organogen minerallar ohaqtoshlar, kaustobiolitlar, fosforitlar va temir oksidlari vujudga keladi. Organik xayotning paydo bulishi bilan birga Yerning yangi xayot kobiga - biosfera ham vujudga keldi. Yerda xayotning paydo bulishi to'g'risida muloxoza yuritilishi bilan birga uning kaysi joyda vujudga kelganligi to'g'risida ham -bir necha fikrlar mavjud: okeanda, kuruklikda va yersuv landshaftida. V.R.Vilyams (1949) xayotning kelib chikish joyini litosfera katlamining yuza kismi degan fikrni (olga suradi. Uning isboticha dastlabki paydo bulgan organizmlar xemotrof bakteriyalar bulib, ular uzining yashash davomida kimyoviy reaksiya energiyasidan foydalangan. Boshkacha kilib aytganda kislorodsiz yashaydigan anaerob bakteriyalar bulgan, I.M.Zabelin (1963) biogenosferada bir-birini ketma-ket almashtiruvchi uchta makon evolyutsiya davrni ajratadi: 1) dengiz va okean kirgokdari uchastkasi, 2) okean; 3) materiklar yuzayei. F.N.Milkov (1970) arxey erasida landshaft sferasida tirik organizmlarniig tutalishi va yashashi uchun, kyoyinchalik ularning evolyutsiyasi uchun kulay bulgan sharoitniig ikki variantini ajratadi: 1) xayot yerning landshaftlarida vujudga kelib, keyinchalik kuruklikka va okeanlarga tarkalgan; 2) xayot yer va yorsuv landshaftlarida bir vaktning uzida vujudga kelib, keyin okeanga utgan. K.K.Markovning (1960) fikricha xayot Yerning asosiy kobiklari - litosfera, gidrosfera va atmosferalar bir-biri bilan bevosita tutashgan va uzaro alokddorlikda bulgan joyda paydo bulgan. Uning vatani, ehtimol ekvator yoni zonalari bulib, sayoz lagunalar tagi, jinslarning namli yuzasi, nam pustlok, nurashi, kichik suv xdvzalaridir. Demak, xayot bir butun hamma geografik sharoitlar yigindisining mahsulidir. Arxey va proterozoyda dengiz yeuviyaing shurligi xozirgiga nisbatan juda past bulgan, atmosfera tarkibida kislorod kam bulgan, biogen komlonentlarning ayrim elementlari endigina vujudga kela boshlashgan. Umuman organik xayot sodda xolatda bulib, u geografik kobik va landshaft sferasining tarakkiyotiga chukur ta’sir eta olmaydigan darajada bulgan. Shuning uchun ham bu arakkiyot davrni abiogen boskichi deb atalishi bejiz emas. |