O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti samisi o‘quv uslubiy Kengashida muhokama etilgan

TANLOV VA SANOATNING RIVOJLANISHI(4 SOAT)
6 MAVZU: INNOVATSION VA SANOAT RIVOJLANISHI
YAngi turdagi tashkilotlarda integratsiyalashish va har tomonlama
rivojlanishning o‘zaro bir birlarini to‘ldiruvchi jarayonlaridan keng
foydalaniladi. Vertikal integratsiyalashish yoki o‘tgan bosqichlar bilan
uyg‘unlashish ham yagona tashkilot doirasida ichki tashkiliy bozor orqali va
ham doimiy shartnomalar asosida tashkil qilinishi mumkin.Integratsiyalashish kompaniyaning ilmiy – tadqiqot va ishlab chiqarish faoliyatini faollashtirish sifatida yo‘naltirilgandir. Aralash
korporotiv – bozor asosida doimiy va vaqtincha turdagi, bir tomondan innovatsion davraning barcha bo‘g‘inlarini integratsiyalashishga, boshqa tomondan esa alohida firmalar, innovatsion biznes korxonalari va boshqa
tashkilotlar faoliyatini ham bir birlari bilan va bozor iqtisodiyotining
boshqa institutlari bilan muvofiqlashtirish va jipslashtirish mexanizmlarini yaratishga asoslangan yangi tashkiliy qurilmalar shakllanadi. Bunday firmalararo integratsiyalashishning o‘ziga xosligi tashqi muhitga ko‘proq moslashish va sheriklar faoliyatiga zaruriy ravishda
birikish va vaziyatli o‘xshashdan iboratdir. U sinergik (o‘zaro
hamkorlikdagi) samara bilan ta’riflanadi, bu samara iqtisodiy tashkilotning oraliq shakllari turidagi tashkiliy qurilmalarida eng yuqori ahamiyatga erishadi, bu shakllardan bir qismi institutsional tarkibiy elementlarni o‘z ichiga oladi. Integratsion – tarkibiy o‘zaro hamkorliklarning eng ilgallab ketgan shakllari ham moliya –sanoat guruhlarida va ham innovatsion tadbirkorlikning yangi sohalarida vujudga keladilar. Integratsion – tarkibiy jarayonlarni birikishining mexanizmi venchurli (tavakkalchilik bilan kiritilgan sarmoyali) talbirkorlikda to‘liqroq gavdalanadi.
Bo‘lg‘uvchi innovatsion jarayon uchun ko‘p sonli moliyaviy bozor, ilmiy
va davlat institutlari bilan integratsiyalangan venchurli sarmoyalarga suyanish xosdir. Innovatsion faoliyatning institutsional tuzilmalaridagi
xatarli sarmoyalarni taqsimlanishi 1 – rasmda berilgan.
Bozor institutlari Moliya institutlari YAngi

1-rasm. YAngilik kiritishlar institutsional tuzilmasidagi

xatarli sarmoyalar.
Kelajakdagi innovatsion tashkilotni rivojlanish qonunlari XXI asr iqtisodiyot haqida evolyusion – institutsional haqidagi kabi gap yuritadi. Ammo 1990 yillardayoq amalda tashkilotlarning oraliq shakllarini yaratishga 30 % amerikali va 25 % yaponiyali firmalar murojaat qilganlar. Bozor raqobat munosabatlari avtonom bo‘linmalari mustaqil ishtirokchilarning birikish usullarni ko‘p qirrali va yuqori malakalidir. Bu shuning bilan izohlanadiki, markazlashtirilgan boshqaruv va bozor mexanizmi bir birlarini to‘ladiradilar va harakatlarni birlashtirishdan sinergik samara beradilar. Markazlashtirilmagan model tor ixtisoslashishda afzalroqdir, shuning bilan bir vaqtda markazlashtirilgan model yangi bozorlar va yangi sohalarga kirishda katta samara beradi.Innovatsion tashkilotning tizim sifatidagi evolyusiyasi uning har tomonlama rivojlanishga qobiliyat bilan yaqindan bog‘langandir.
Xuddi har tomonlama rivojlanish firma ichidagi va firmalararo integratsion jarayonlarning kamchiliklarini qoplaydi. turli tuman shaxsiylashtirilgan bozor talabini qanoatlantirishga javob sifatida vujudga kelgan har tomonlama rivojlanish dastavval tovar turlari va mahsulotlarning turli –tumanligi samarasiz asoslangan. Innovatsion tashkilotda har tomonlama rivojlanishga qobiliyat birinchi navbatda tashkilot ichidagi o‘zgarishlar: ishlab chiqarish quvvatlaridan ko‘p maqsadli foydalanish, axborotlar, bilimlar, nou – xaularni firma ichida bir ishlab chiqarishda boshqasiga uzatish bilan bog‘liqdir.
Tashkilotning har tomnlama rivojlanishning har xil shakllariga
qobiliyati asosiy sohalar, texnologiyalar, mahsulot turlari asosida shakllandi. Innovatsion tashkilotdagi har tomonlama rivojlanishning etakchilari bo‘lgan har xil sohalarning texnologiyalari va yuqori texnologik ishlab chiqarishlar asoslariga suyanishdan iboratdir. Bunday yondashishmahsulotning raqobatbardoshligini qo‘llab – quvvatlash va yangi raqobat afzalligini yaratishning zarur sharti bo‘ladi.
Daromadlikning etarlicha me’yoriga ega bo‘lgan firma bitta soha
imkoniyatlaridan foydalanishda, qoidaga ko‘ra, har tomonlama rivojlanishni o‘tkazmaydi. Bunda uning o‘sish salohiyati pasaya boshlaydi.
Ammo bozorlarni to‘ldirilishi, o‘sish istiqbollarini torayishi va yangi
texnologiyalarni vujudga kelishi sari yirik tashkilotlar sohalarning tashqarisiga chiqadilar va innovatsiyalar asosidagi har tomonlama rivojlangan mahsulotni taklif qiladilar. Va bunda korporatsiyaning o‘zi
ko‘pgina bozorlar, ko‘p ilm talab qiladigan ishlab chiqarishlar va innovatsion oqimlar aloqasining markazi bo‘ladilar.
YAngi ishlab chiqarishlar va yangi sohalarning “o‘zagi” raqobatli tuzilmalarni tashkil qiladi, ilmiy – tadqiqot ishlamalariga yirik investitsiyalarni kiritadi, buning natijasida sotishlar hajmini ko‘payishidan iborat bo‘ladi.
Har tomonlama rivojlanish firma “ichidan” (yapon yo‘li) yoki “tashqari”dan firmalarni birlashishi, yutib yuborilishi, xarid qilinishi natijasida (amerikaga yo‘l) boshlanishi mumkin.
Har tomonlama rivojlangan firma ham bozordagi o‘sish sur’atlari va ham
firmaning raqobat o‘rni bo‘yicha ancha orqada qoladi. Har tomonlama
rivojlangan kompaniyaning bozordagi holatiga mos keluvchi ehtimol bo‘lgan korporativ strategiya matritsali tahlil asosida tadqiqot qilindi, bu narsa