O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA
MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
ТЕRМIZ DАVLАТ UNIVЕRSIТЕТI
ТАRIХ FАКULТЕТI
“O’ZBEKISTON TARIXI ” КАFЕDRАSI
“ Zahiriddin Muhammad Boburning hayoti
va ijodiy merosi
”
mavzusidagi
BITIRUV MALAKAVIY ISHI
Bajardi: 5220200-Таriх tа’lim yo’nalishi bitiruvchisi 4-kurs talabasi
Allamov Nurbek Abdullayevich
ILMIY RAHBAR: A. Boqiyev
TERMIZ-2013
2
REJA:
KIRISH.
I.BOB. ZAHIRIDDIN MUHAMMAD BOBURNING HAYOTI VA SIYOSIY-
ILMIY FAOLIYATI.
1.1. Zahiriddin Muhammad Boburning hayoti va siyosiy faoliyati.
1.2. Zahiriddin Muhammad Bobur asos solgan Boburiylar sulolasining jahon
tarixida tutgan o’rni.
II. BOB. ZAHIRIDDIN MUHAMMAD BOBURNING “ BOBURNOMA”
ASARI MUHIM TARIXIY MANBA.
2.1. Zahiriddin Muhammad Boburning “ Boburnoma” asarining mazmun va
mohiyati.
2.2. Zahiriddin Muhammad Boburning “ Boburnoma” asarining tarixiy va
ilmiy ahamiyati.
XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR VA MANBALAR
3
KIRISH
Mavzuning dolzarbligi.
O`zbеkiston Rеspublikasi o`z mustaqilligiga
erishgach, zamonaviy davlatchilik tizimini barpo etish va rivojlantirishga alohida
e'tibor qaratdi. Ushbu ustivor yo`nalishdagi jadal harakatlarni amalga oshirishidan
o`zbеk xalqining davlatchilik sohasida to`plagan ko`p asrlik boy tarixiy
tajribasini atroflicha o`rganish va undan samarali foydalanish masalasi o`zining
dolzarbligi bilan ajralib turadi. Shu nuqtai nazardan, Prezidentimiz I.A.Karimov
ta‟kidlaganlariidek, “o‟zlikni anglash tarixni bilishdan boshlanadi. Isbot talab
bo‟lmagan ushbu haqiqat davlat siyosati darajasiga ko‟tarilishi zarur”.
1
Prezidentimiz har bir o‟zbek farzandi “mening ajdodlarim kimlar bo‟lgan,
millatimizning ibtidosi qayda, uning oyoqqa turushi, tiklanish, shakllanish
jarayoni qanday kechgan”.
2
Ayniqsa mustabid tuzum davrida “… Amir Temur,
Bobur Mirzo va boshqa ulug‟ bobokalonlarimizning buyuk nomlari qaysi
tuproqlarda qorishib yotgan edi?”
3
degan savollarni o‟ziga-o‟zi berishi kerakligini
qayta-qayta uqtiradi. Bu masalada “O‟zbekistonning, o‟zbek xalqining bugun
keng ommaga etkazishga arziydigan haqqoniy tarixi yaratildimi-yo‟qmi? “
4
degan
zaruriy savolni beradi va sho‟rolar davrida o‟zgalar yozib bergan soxta g‟oyalar
asosida yozilgan tarixni qayta ko‟rib chiqish lozimligini ta‟kidlaydi.
Prezintimiz I.A.Karimov rahnomaligida ajdodlarimiz tomonidan yaratilgan
madaniy-ma‟naviy merosni asrab avaylash va boyitish, davlatchiligimiz tarixini
chuqur o‟rganish, o'zligimizni anglash va namoyon etishga alohida e'tibor
qaratilmoqda. Jumladan, mustaqillikdan keyin nafaqat vatanimiz tarixida, balki,
jahon tarixi ilm fanida yorqin iz qoldirgan Zahriddin Muhammad Bobur siymosini
ulug‟lash, uning ilmiy merosini o‟rganish va undan foydalanish masalasi doimo
1
Karimov.I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo‟q. Toshkent. “O‟zbekiston” nashriyoti,1998-yil. 134-bet.
2
Karimov.I.A Tarixiy xotirasiz kelajak yo‟q. Toshkent. “O‟zbekiston” nashriyoti, 1998-yil. 136-bet.
3
Karimov.I.A Yuksak ma‟naviyat-yengilmas kuch. “Ma‟naviyat” nashriyoti, 2008-yil. 6-bet.
4
Karimov.I.A Tarixiy xotirasiz kelajak yo‟q. Toshkent. “O‟zbekiston” nashriyoti,1998-yil. 137-bet.
4
dolzarb bo‟lib kelmoqda. Davlatimiz rahbari I.A.Karimov 1990-yil 5-iyunda hali
mustaqil bo‟lmasimizdan bir yil oldin so‟zlagan nutqlarida tarixiy meros
to‟g‟risida shunday deganlar: “Xalqimiz respublika hukumatining Navoiy,
Ulug‟bek, Bobur, Mashrab, Furqat, Qodiriy, va xalqimizning boshqa buyuk
farzandlari yubileylari o‟tkazish to‟g‟risidagi qarorini juda ruhlanib kutib olgani
bejiz qadriyatlarining ravnaqi va boyishiga xizmat qilib kelgan endi va bundan
keyin ham xizmat qiladi. Biz ularning bebaho merosini xalqqa, avvalo yoshlarga
yetkazish uchun barcha ishlarni qilamiz”.
5
Qadimiy Movarounnahr va undagi xalqlar hayoti haqida jonli guvohlik
beruvchi asarlar orasida “ Boburnoma “ alohida ajralib turadi. Ajoyib lirik shoir,
o‟zbek adibi Zahiriddin Muhammad Bobur tomonidan yaratilgan bu asar ijtimoiy-
tarixiy, ilmiy, tabiiy va adabiy lingvistik ma‟lumotlar xazinasidir unda 1494-yildan
1530-yilgacha O‟rta Osiyo, Afg‟oniston va Hindistonda kechgan voqealar bayon
etilgan. Bobur tarixiy faktlarni shunchaki qayd etish jangu-jadallar, yurishlar
haqida xronologik axborot berish bilangina kifoyalanmay, voqealarni jonli tilda
qiziqarli hikoya qiladi, manzara chizadi, tabiatni, etnografik holatlarni tasvirlaydi,
davrni, uning xususiyatlarini gavdalantiradi. Shu sababdan asar faqat ilmiy –tarixiy
ahamiyati bilan emas, balki o‟zbek badiiy nasrining yorqin namunalaridan biri
sifatida ham biz uchun qimmatlidir. Shoir o‟z xotiralarini badiiy naql uslubida
sodda va ravon bayon etadi, o‟nlab tarixiy shaxslarning aniq xarakterini yaratadi;
tabiat manzaralarini suratini chizadi, kitobni har xil syujetlar, ishqiy sarguzashtlar,
sheriy parchalar bilan bezaydi. Tilga olingan shaxsning portreti kiyinishini, tashqi
ko‟rinishini, fel-atvorini, odatlarini, o‟tmishini avlod-ajdodini birma-bir ta‟rif
etiladi. Asardagi markaziy obraz Boburning o‟zi, albatta. Uning his – tuyg‟ulariga
boy qalbi ko‟z oldimizda yorqin jonlanadi. Ingliz tarixchisi Elfiniston “
Boburnoma” va uning muallifi haqida “Uning his tuyg‟ulari har qanday
mubolag‟adan yoki pardalashdan holi, uslubi oddiy mardona, shu bilan birga jonli
5
Karimov.I.A.O‟zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida. Toshkent.2011-yil. 217-bet.
5
va ifodali. O‟z zamondoshlari biografiyasini, ularning qiyofalari, urf-odati,
intilishlari, qiziqish va qiliqlarini ko‟zguda aks etgandek ravshan tasvirlaydi.
Zahiriddin Muhammad Bobur Hindistonni zabt etilishiga asli zoti
temuriylardan bo‟lmish Bobur va uning hamrohlari jasorati tufayli erishildi. Uning
yoshlik yillari ham ana shu irqqa mansub qabilalar orasida o‟tganligi uchun
davlatni boshqarish va idora qilish uslubida ham bu cho‟l o‟g‟loni faoliyatida ikki
ulkan qabila mo‟g‟ullar va o‟zbeklarning ta‟siri sezilib turadi.
6
Temuriylarning
ikkinchi
poytaxti
Hirotning
Shayboniyxon
tomonidan
istilo
qilinishi
Boburshohning Hindistonga bo‟lgan ishtiyoqi yanada ortgan edi. Shunday
bo‟lishiga qaramay, u Hindistonday ulkan mamlakatni 1526-yilda o‟z idorasi
ostiga birlashtirishga muvaffaq bo‟ldi. Boburshoh 1519-1525-yillarda Hindistonni
egallash uchun hal qiluvchi keng miqyosli beshta jangni amalga oshiradi. Bu ulkan
mamlakatni bo‟ysundirish nihoyatda og‟ir kechadi. “Boburnoma”da muallif ilgari
Hindistonni fath etgan Sulton Mahmud G‟aznaviy va afg‟onistonlik Shahobiddin
Muhammad G‟uriylarning harbiy qudrati o‟zining imkoniyatlaridan nihoyatda
yuqori bo‟lganini takidlaydi. Unda qayd, etilishicha Sulton Mahmud G‟aznaviy
Hindistonga yurish qilganida, Hurosonday ulkan mamlakat, Xorazm vohasi va
Samarqand unga tobe edi. Son jihatdan nihoyatda katta bo‟lgan qo‟shini yuz ming
ikki yuz ming kishiga etar edi. Sulton Shahobiddin G‟uriy bu mamlakatga hujum
qilganda, uning ukasi Xuroson mamlakatining podshosi edi. U bir yuz yigirma
minglik qo‟shin bilan bu o‟lkaga kirib keldi. Har ikkala hukmdorga qarshilik
ko‟rsatgan Hindiston rojalari bo‟lib, bepoyon bu mamlakat yagona boshqaruv
ostida birlashmagan edi. Boburshoh sarson – sargondonchilikning alamli kunlarini
boshidan kechirib, vaqti-vaqti bilan ko‟plab talofat ko‟rib yurt va saltanat ishtiyoqi
bilan Hindistonga yuzlandi. Uning idorasi ostida bo‟lgan Badahshon, Qunduz,
Qobul va Qandahar viloyatlari zo‟rg‟a o‟zini tutib turar, bu viloyatlar yuz ming
kishilik qo‟shinga ega bo‟lgan shayboniylarga yaqin bo‟lganligi uchun ularga
6
U.Erskin. Bobur Hindistonda.Toshkent. Cho‟lpon nashriyoti.1995-yil. 6-bet.
6
madad kuchlarini yuborib turush zarurati mavjud edi. Boburshoh 1525-yilda
beshinchi marta hal qiluvchi hujum uyushtirganda Hindiston mamlakati Behradan
Bahorgacha Sulton Ibrohim Lo‟diy u nomi Afgo‟n tasarrufida edi. Boburshohning
o‟n ikki ming kishilik lashkariga uning yuz ming kishiga yaqin azamat qo‟shinini
va mingta jangovor fili qarshi turar edi.
Panjob viloyati zabt etilgandan so‟ng Dehli Sultoni Ibrohim Lo‟diyga
qarshi kurashda Boburshohning kuchli harbiy salohiyatti unga omad keltirdi. U “
to‟g‟ama” deb nomlangan harbiy tadbirini amalga oshirib, Ibrohim Lo‟diyga qattiq
shikast yetkazadi. Ikki uch oy Vatanidan yiroqda bo‟lgan yigitlarning sustligini
ko‟rib, Boburshoh ular oldida otashin nutq so‟zladi. Barchaning ruhini ko‟tarib,
ularni jangga safarbar qiladi. Zambaraklarni ishga soladi va otliqlardan mohirlik
bilan foydalanib, Panipatda Ibrohim Lo‟diyni mag‟lubiyatga uchratadi. 1526-yil
25-aprelda Dehlida Boburshoh nomiga hutba o‟qiladi. Shu bilan u yangi sulola
boburiylar sulolasining ulkan mamlakatiga asos soladi va Hindistonday ulkan
mamlakatda turli din va millat vakillaridan tashkil topgan xalqlarning yagona
markazlashgan davlat boshqaruvi ostida uzil-kesil birlashtiradi. Boburshoh va
uning avlodlari Hindistonning xo‟jalik hayoti, madaniyati va obodonchiligiga katta
e‟tibor bilan qarashdi.
Zahiriddin Muhammad Boburning “Boburnoma” asarida keltirilgan tarixiy,
geografik, etnografik, toponomik ma‟lumotlar orqali XV-XVI asrlarda O`rta
Osiyo, Afg‟oniston, Hindistondagi ijtimoiy-siyosiy holat haqida qimmatli
ma‟lumotlarni bugungi davr nuqtayi-nazaridan yondashib tahlil qilish va
tariximizni xolisona o‟rgnishda alohida ahamiyatga ega.
Dostları ilə paylaş: |