O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti

 
Tayanch so‘zlar 
Globallashuv,  axborot  makoni,  axborotlashgan  jamiyat  tushunchalarining  mazmun-
mohiyati. Axborot va ommaviy 
axborot  vositalarining  inson  va  jamiyat  hayotidagi  ta’siri. 
Globallashuv davrida  yoshlarni  ma’naviy tahdidlar,  axborot xurujlari, “ommaviy madaniyat”, 
diniy  fundamentalizm,  ekstremizm  va  terrorizm,  odam  savdosi  va  boshka  yot  mafkuralardan 
himoyalashning  shart-sharoitlari  va  omillari.  Yoshlarda  ma’naviy-mafkuraviy  immunitetni 
mustahkamlashda OAV. 
 
Globallashuv, axborot makoni, axborotlashgan jamiyat tushunchalarining 
mazmun-mohiyati. 
Globallashuv  tushunchasining  mazmun-mohiyati.  Globallashuv  masalasini  bugungi 
kunda  barcha  mamlakatlardagi  olimlar,  siyosatchilar,  jurnalistlar  va  tadbirkorlar  muhokama 
qilmoqdalar.  Ularning  barchasi  mazkur  fenomenni  dunyo  xalqlari  ijtimoiy-iqtisodiy,  siyosiy-
huquqiy, ma’naviy-madaniy hayotining o‘ziga xos bo‘lgan zamonaviy holati, ularda kechayotgan 
ichki  va  tashqi  jarayon  hamda  ularning  umumplanetar  tarzda  rivojlanish  tendensiyasi  sifatida 
talqin etmokdalar. Umuman olganda "globallashuv" tushunchasi fransuzcha global - umumiy va 
lotincha globus - shar so‘zlaridan olingan bo‘lib, birinchidan, Yer yuziga oid, butun Yer sharini 
qamrab  oluvchi;  ikkinchidan  esa  umumbashariy,  keng  miqyosdagi;  jahonshumul,  jahon 
ahamiyatiga  molik,  degan  ma’nolarni  anglatadi.  «Globallashuv»  atamasi  1981-1983  yillarda 
amerikalik sotsiolog Dj.Maklin, amerikalik tadqiqotchi T.Levitt, angliyalik olim R.Robertsonlar 
tomonidan yozilgan maqola va kitoblarda ishlatilgan
38
. Bugungi kunda globallashuvni obyektiv 
jarayon sifatida olimlar turlicha ta’riflaydilar. Masalan, Q.Nazarov tomonidan yozilgan "Falsafa 
asoslari" nomli kitobida globallashuv tushunchasiga olimlar tomonidan berilgan: "globallashuv: 
-  insoniyat  taraqqiyoti  va  jamiyat  hayotining  jahon  miqyosida  integratsiyalashishi 
natijasida sodir bo‘layotgan jarayonlarning olamshumul ahamiyat kasb etishi; 
-  jahon  iqtisodiyotining  sarmoya,  ishchi  kuchi  va  kashfiyotli  oqimining  kengayishi, 
shuningdek, mamlakatlarning jahon miqyosidagi  iqtisodiy muammolarni hal  qilishga qaratilgan 
birgalikdagi harakatlari tufayli davom etayotgan integratsiyasi; 
- tashkilotlarning xalqaro miqyosda kengayishga va xalqaro maydonda tobora kattaroq 
o‘rin egallashga qaratilgan strategiyasi; 
-  tovarlar,  xizmatlar,  mehnat,  texnologiya  va  kapitalning  xalqaro  maydonda 
harakatlanishi; 
-  savdo,  investitsiya,  moliya-iqtisod,  madaniyat  va  boshqa  iqtisodiy-ijtimoiy  sohalarda 
hukumatlar,  tashkilotlar  va  xalqlarning  o‘z  mamlakatlari  chegaralaridan  chiqib,  hamkorlikka 
intilishi; 
-  inson  kapitali,  moliyaviy  va  intellektual  kapitalning  dunyoning  eng  katta  iqtisodiy 
nuqtalariga intilishi; 
                                                 
38
 Буянов B.C. Сущность глобализации // Глобализация Учебник  -М.: Изд-во РАГС, 2008. -С.17-18.   

---

-  iqtisodiy  faoliyat  uchun  mamlakatning  jo‘g‘rofiy  joylashishi  omili  ahamiyatining 
o‘zgarib borish jarayoni"
39
, - degan ta’riflar keltirilgan.  
Ularning  barchasini  umumlashtiradigan  bo‘lsak,  globallashuv  falsafiy  ma’noda  -  bu 
jahondagi mamlakatlarning ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy-huqukiy, ma’naviy-madaniy sohada o‘zaro 
yakinlashuvi,  yangicha  sifatiy  birlashuvi  natijasida  sodir  bo‘layotgan  voqea-hodisalarning  tez 
sur’atlar bilan bir mamlakat doirasidan chiqib, umumplanetar miqyosga ega bo‘lishidir. 
Globallashuv  jarayonlarining  manbai  deb,  ularning  kelib  chiqishi,  shakllanishi  va 
rivojlanishi uchun asos bo‘ladigan omillarga aytiladi. 
Bunday  asos-omillar  jumlasiga:  birinchidan,  axborot  kommunikatsiya  texnologiyalari 
sohasida yuz berayotgan tub sifatiy o‘zgarishlar; ikkinchidan, davlatlarning investitsiya sohasida 
olib borayotgan yangicha siyosati; uchinchidan, innovatsion ta’limning qamrovlilik darajasining 
o‘sib  borishi;  to‘rtinchidan,  jahonda  dunyoviy  tartibning  o‘zgarishi  natijasida  mavjud  borliqqa 
nisbatan yangicha dunyoqarashning vujudga kelishi va shu kabilar kiradi. 
Globallashuvning  umume’tirof  etilgan  kuyidagi  asosiy  belgilari  mavjud:  a)xalqaro 
savdoning  kengayishi  va  erkinlashishi;  b)  xalqaro  kapital  aylanmasi  va  uning  yo‘lidagi 
to‘siqlarning  bartaraf  etilishi;  v)  elektron  kommunikatsiya  inqilobi  natijasida  moliyaviy 
munosabatlarda  sodir  bo‘lgan  chuqur  o‘zgarishlar;  g)transmilliy  korporatsiyalar  faoliyatining 
kengayishi, xalqaro moliyaviy va iqtisodiy institutlarning tashkil topishi va boshqalar. 
Jahon  miqyosidagi  bunday  umumiy  taraqqiyot:  birinchidan,  odamlar  dunyoqarashi 
o‘zgarishi, kommunikatsiyalar yuksalishi, xalqaro munosabatlar rivoji odamzot hayotiga ta’sirni 
kuchaytiradi; ikkinchidan, davlatlar va xalqlar o‘rtasida birlashishga intilishni kuchaytirsada, ayni 
vaqtda milliy xususiyatlar, an’analar va ma’naviy merosni saqlab qolish orqali mustaqil siyosiy 
tamoyillarni ishlab chiqish zarurligini ham ko‘rsatib berdi.