O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti

Totalitarizm (lot. Totalitare - butunlik, to‘lalik, mukammallik, Totalis - jami, to‘la) - 
jamiyat  hayotining  barcha  sohalarini  davlat  tomonidan  to‘la  nazorat  qilish,  demokratik 
tashkilotlarni  ta’qib  qilish,  konstitutsiyaviy  huquq  va  erkinliklarni  tugatish,  har  qanday  shaxs, 
ijtimoiy  qatlam,  guruh  manfaatlarini  davlat  manfaatlariga  bo‘ysundirilishini  talab  qiladigan 
siyosiy g‘oyalar tizimi va ular asosida shakllanadigan davlat tuzumi. Bu g‘oya tarafdorlari o‘ta 
markazlashgan  hokimiyat  tizimi  o‘rnatilgan  kuchli  davlatni  tashkil  qilish,  mamlakatni 
boshqarishda yakkayu yagona kuch yoki partiyaning hukmronligini ta’minlashga alohida e’tibor 
beradilar. Jamiyatda barcha davlat organlari, mansabdor shaxslar faoliyati va omma hayoti ustidan 
to‘la  nazoratni  o‘rnatish,  davlat  ichki  va  tashki  siyosatining  asosiy  yo‘nalishlarini  markaziy 
tashkilot tomonidan belgilab berilishi, davlatga rahbarlik kilishni yakka shaxs qo‘lida to‘plashdek 
g‘oyalar ustuvor qiladi.  Tarixdan ma’lum bo‘lgan fashistik tuzumlar va sobiq Sovet  Ittifoqi va 
uning  ittifokdoshlari  bunga  misol  bo‘lishi  mumkin.  Totalitar  boshqaruv  tizimidagi  davlatda 
jamiyatning  barcha  sohalarida  muayyan  mafkuraning  yakkahokimligi  mavjud  bo‘ladi.  Mafkura 
yakkahokimligi bo‘lgan jamiyatning esa kelajagi yo‘q. Totalitar tuzum erta yoki kech - halokatga 
uchraydi. 
Liberalizm  (lot: liberalis - erkinlik) - ijtimoiy hayotning barcha sohalarida erkinlik 
ustuvor  bo‘lishini,  jamiyatning  evolyutsion  rivojlanish  yo‘lini  e’tirof  etuvchi  va  asoslovchi 
nazariya,  amaliyot,  ijtimoiy  siyosiy  va  mafkuraviy  oqim.  Liberalizm  g‘oyasi,  o‘zining  ma’no-
mohiyatiga ko‘ra, murosa falsafasi bo‘lib, volyuntarizm, subyektivizm, dogmatizm, radikalizm va 
absolyutizmning  har  qanday  ko‘rinishlarini  rad  qiladi.  Shaxs  manfaatlari,  huquq  va 
erkinliklarining  ustuvorligi,  umuminsoniy  axloqiy  qadriyatlar  va  milliy  ma’naviy  asoslarga 
tayanish, g‘oyalar erkinligi tamoyillarining tarixiy taraqqiyotga mos o‘zgarishi, ijtimoiy-siyosiy 
                                                 
26
 Milliy g‘oya: targ‘ibot texnologiyalari va atamalar lug‘ati. -T.: Akademiya, 2007. -B.88-90.  

---

tizimda keskin ziddiyatga bormaslik - liberalizmga xos xususiyatlardir. Liberalizm uchun bir xil 
andozadagi, qat’iy belgilab qo‘yilgan axloqiy meyor va qonun-qoidalar mavjud emas. Shuning 
uchun liberalizm g‘oyasi jamiyat siyosiy tizimini dinamik o‘zgartirishni zo‘ravonliksiz amalga 
oshiradigan kuch va imkoniyatlarni topishga intilishi bilan xarakterlanadi. Liberalizmning asosiy 
tamoyili  -  huquqlar,  imtiyozlar,  imkoniyatlar  tengligi  sharoitida  hayotning  barcha  sohalaridagi 
erkinlikni  ta’minlashdir.  Liberalizmdagi  erkinlik  raqobatlashayotgan  g‘oyalarning  barchasiga 
rivojlanish  uchun  imkoniyat  yaratadi.  Demak,  liberalizm,  bir  tomondan,  insonning  huquq  va 
erkinliklari  ustuvorligiga,  ikkinchi  tomondan,  jamiyatning  ma’naviy-axloqiy  meyor  va 
kadriyatlariga asoslanishi bilan o‘zining umuminsoniy mohiyatini namoyon qiladi.