O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti

Milliy g‘oyani rivojlantirishda ommaviy va siyosiy tashkilotlar, oila, mahalla, nodavlat 
notijorat tashkilotlarning rolini oshirishning ahamiyati.  
Mamlakatimiz  istiqboli,  birinchi  navbatda,  yoshlar  zamonaviy  fan  asoslarini,  eng  yangi 
texnika  va  texnologiyani,  milliy  va  umuminsoniy  ma’naviyat  qadriyatlarini  qanchalik  chuqur 
egallashiga bog‘liq.  
Bu fikrlar oiladagi tarbiya masalasiga ham oiddir. Ota-onalar farzandlarining maktabda, oliy 
o‘quv  yurtlarida  olayotgan  bilimlariga,  kasb  tanlash  madaniyati,  ehtiyoji  shakllanishiga  befarq 
qarashlari mumkin emas. yosh avlodni bugungi kun imkoniyatlarigagina emas, balki ertangi kun 
ehtiyojlariga tayanib  tarbiyalamoq zarur. Umuman tarbiyada ertangi  kunni  o‘ylash, ko‘ra bilish 
ustivor ahamiyatga ega.  
Bolalar doim biror foydali ish bilan band bo‘lishini ta’minlash ham katta ahamiyatga ega. 
Biror  ish  bilan  band  bo‘lishga  o‘rgangan  yoshlar  mehnatsevar  bo‘ladilar,  ularda  juda 
yoshligidanoq ma’lum mehnat malakalari shakllanadi. Bo‘sh vaqtlarida, ular o‘zlari sevgan ish 
bilan shug‘ullanishga o‘rganib qoladilar. Bunday bolalarning jinoyat qilishga yoki nojo‘ya ishlar 
bilan shug‘ullanishga vaqti ham bo‘lmaydi.  
Odobli,  mehnatsevar,  sabr-toqatli  farzandlar  Ota-ona  qoldirgan  boylikka  boylik  qo‘shadi, 
halol mehnati bilan jamiyatda o‘z o‘rnini, qadr-qimmatini topadi. Ota-onadan meros bo‘lib qolgan 
axloq va odob esa bir umr tugamaydigan eng katta boylikdir. O‘zbek xalqi maqolida aytilganidek, 

---

meros yo‘li bilan orttirilgan moddiy boylik yomon, akadan qolgan boylik undan ham yomonroq, 
xotindan  qolgan  boylik  esa  bularning  hammasidan  ham  yomonroqdir.  yoshlar  o‘z  mehnati, 
peshona teri bilan topgan boylikni ko‘proq qadrlaydilar.  
Ota-onalar  bilishi,  amal  qilishi  lozim  yana  bir  muhim  masala  farzandlariga  berayotgan 
tarbiya  davr  ruhiga,  zamon  imkoniyati  va  ehtiyojlariga,  davlat  belgilagan  rejalar  tizimiga  qay 
darajada mos kelishini yaxshi tasavvur etishdir. Ota-onaning ko‘zi oldida shirin farzandlari bilan 
bir  qatorda,  ularning  jamiyat,  millat  taraqqiyoti,  davr  ehtiyojlari  va  imkoniyati  bilan  uzviy 
bog‘langan kelajagi ham turmog‘i kerak.  
Ota-onalar  farzand  tarbiyasida  asrlar  davomida  shakllangan  an’analarga,  bu  boradagi 
umuminsoniy  qadriyatlarga  tayanganida,  davr  ruhi  va  ehtiyojlarini  e’tiborga  olganida  yaxshi 
natijalarga  erishadilar.  Bu  ishning  samarasi  ko‘proq  tarbiyaning  maqsadi  va  usullariga  bog‘liq 
bo‘ladi.  Tarbiyaviy  ishlarning  mazmuni,  yo‘nalishi,  usullari  esa  o‘zgarib,  yangilanib, 
takomillashib turadi. Bunga har bir konkret tarixiy davrning siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy, ma’naviy, 
mafkuraviy, ehtiyojlari ham ta’sir etadi. 
Shu  bois  aqlan  yetuk,  ruhan  tetik  va  sog‘lom,  erkin  va  tanqidiy  fikrlovchi,  ayni  paytda, 
ijtimoiy  mas’uliyatni  to‘g‘ri  his  etadigan,  muayyan  kasb-hunarni  egallagan  barkamol  avlodni 
tarbiyalash O‘zbekistonda yangi jamiyat barpo etishning tarkibiy qismiga, asosiy shart-sharoitiga 
va maqsadiga aylandi
63
.  
Shu o‘rinda ta’lim-tarbiya jarayoni bilan bog‘liq yana bir masalaga ham e’tibor berish kerak. 
Milliy axloqiy qadriyatlarning, milliy tarbiya usullarining ahamiyatini kamsitmagan holda shuni 
ham aytish mumkinki, har qanday sharoitda ham tarbiya sof milliy mezonlar doirasida qolib ketishi 
millat  ma’naviy  kamoloti  imkoniyatlarini  cheklab  qo‘yadi.  Jamiyat  taraqqiyotining  barcha 
davrlarida  tarbiyaning  mazmuni  va  yo‘nalishi  milliy  va  umuminsoniy  qadriyatlar  uyg‘unligi 
asosida belgilanadi. Bu fikr mustaqil O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan ta’lim-tarbiya ishlari 
yo‘nalishlarini  belgilash  uchun  ham  katta  ahamiyatga  ega.  Milliy  tarbiyaning  asosiy 
xususiyatlaridan biri yoshlarda yuksak axloqiy fazilatlarni shakllantirishdir. Olimat ul Banotning 
milliy tarbiya an’analari haqida quyidagi fikrlarida ham chuqur ma’no bor. U shunday deb yozgan 
edi: «Ota-onalar qo‘lida bolalar aziz omonatlardir. Shuning uchun ham ularni go‘zal tarbiya etmoq 
yaxshi xulqlarga o‘rgatmoq va ko‘rkam odatlarni tushuntirmoq lozim.  
Tarbiya  bilan  bir  bolani  oltin  etmoqlik  mumkin,  tuproq  qilmoq  ham  mumkin
64
. 
Tarbiyalangan kishilar din amri bilan yashaydilar, ularning tili bilan dili, so‘zi bilan ishi bir bo‘ladi. 
Bunday  fazilatlarni  shakllantirish  birinchi  navbatda  oilada  Ota-onaga  hamda  qolaversa 
tarbiyachilarga  bog‘liqdir.  Ayniqsa,  bozor  munosabatlariga  o‘tilgan  hozirgi  sharoitda  oila  va 
undagi Ota-onaning farzand tarbiyasida mas’uliyati yanada oshdi, deb aytishga to‘la asosimiz bor.  
Shaxs  ma’naviyati,  uning  dunyoqarashi,  insonning  tasavvur  va  e’tiqodiga  aloqador 
ko‘nikmalar majmui asosan oilada shakllanadi. Shu ma’noda oila - haqiqiy ma’naviyat o‘chog‘i, 
mafkuraviy tarbiya omili va muhitidir. Binobarin, milliy mafkuramizga xos ilk tushunchalar inson 
qalbi  va  ongiga,  avvalo,  oila  muhitida  singadi.  Bu  jarayon  bobolar  o‘giti,  ota  ibrati,  ona  mehri 
orqali amalga oshiriladi.  
“Har bir inson uchun, - deb ta’kidlagan edi I.A.Karimov, - Vatan tushunchasi, avvalo oiladan 
boshlanadi. Shu bois, oila va mafkura tushunchalari chambarchas bog‘liqdir. Oilaning jamiyatdagi 
o‘rni,  tarbiyaviy-axloqiy  ahamiyati,  qadr-qimmatini  anglab  yetmasdan,  oilaga  milliy  manfaat 
nuqtainazaridan yondoshmasdan turib, xalqchil mafkura yarata olmaymiz»
65
. Yurtboshimizning 
“Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch” asarida ham bu masalaga alohida e’tibor qaratib: “Har 
qaysi  millatning  o‘ziga  xos  ma’naviyatini  shakllantirish  va  yuksaltirishda,  hech  shubhasiz, 
oilaning o‘rni va ta’siri beqiyosdir”
66
, deydi. 
Binobarin, jamiyat faqat o‘z shaxsiy manfaatini ko‘zlaydigan odamlar yig‘indisidan iborat 
emas.  Umumiy  manfaatlarni  teran  anglash,  kishilarning  jamiyat  bo‘lib  uyushishlariga,  ijtimoiy 
                                                 
63
 O`zbеkistоnda barpо etilayotgan jamiyat. T.: «Ijod dunyosi» nashriyoti, 2002. –B. 20.  
64
 E.Yusupоv. Insоn kamоlоtining ma’naviy asоslari. -T.:Univеrsitеt, 1998, -B. 120.  
65
 Karimоv I. Milliy istiqlоl mafkurasi – хalq e’tiqоdi va buyuk kеlajakka ishоnchdir. --T.:O`zbеkistоn, 2000. –B. 23.  
66
 Karimоv I. Yuksak ma’naviyat – еngilmas kuch. –T.:Ma’naviyat, 2008. –B. 52. 

---

talab va normalarni e’tirof etib, ularga amal qilishlariga sabab bo‘ladi. Bu ayniqsa, hozirgi o‘tish 
davrida nihoyatda muhim ahamiyat kasb etmoqda.  
Ana shu sababdan ham jamiyat a’zolarini umumiy maqsad va manfaatlar yo‘lida birlashtirish 
mafkuraning  asosiy  vazifalaridan  biridir.  O‘zining  Vatan  deb  atalmish  ulug‘  bir  oilasiga 
mansubligini his etish tuyg‘usi o‘z-o‘zidan paydo bo‘lmaydi, balki muttasil va izchil mafkuraviy 
tarbiya samarasi o‘laroq, yuzaga keladi
67
. Oiladagi totuvlik, ahillik, mehr-shafqat hislatlari uluksiz 
ravishda turli shakllarda olib boriladigan axloqiy tarbiyaning g‘oyat xilmaxil qatlamlarini umumiy 
manfaatlari  atrofida  jipslashtirish,  odamlar  o‘rtasida  hamjihatlik  totuvlik,  o‘zaro  yordam 
xislatlarini shakllantirish ham izchil mafkuraviy tarbiya vositasida amalga oshiriladi.