O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “ ijtimoiy fanlar

3. Fuqarolik jamiyati boshqaruv mexanizmlari takomillashuvida zamonaviy 
axborot texnologiyalarining roli 
SHiddat bilan kechayotgan hodisa–voqealar oqimida katta hajmdagi axborotning 
mazmunini anglash, uni to‘g‘ri talqin etib xulosalar chiqarish nihoyatda muhimdir. Bu 
esa axborotni tanlash, saralash, uni to‘g‘ri idrok etish madaniyatini shakllantirishkabi 
insonning bevosita dunyoqarashi, salohiyati, tajribasi bilan bog‘liq xususiyatlarni kamol 
toptirish masalalarining dolzarbligini oshiradi. 
SHu munosabat bilan global tarmoqdan foydalanuvchilar auditoriyasining 
ko‘pchiligi yoshlar ekanligini, ularning ongini va dunyoqarashini yot mazmundagi 
g‘oyalar bilan zaharlashga qaratilgan ma’lumotlar Internet kontentning katta qismini 
tashkil etishini qayd etish zarur. Turli ijtimoiy tarmoqlar, forumlar, tanishuv saytlarining 
faoliyat yuritishi yoshlarni o‘ziga tezda jalb qilmoqda. Hozirgi kunda turli tillarda 
so‘zlashayotgan yoshlar uchun Internet tarmog‘i keng imkoniyatlar yaratmoqda. 
Ayniqsa, mobil Internetdan foydalanuvchilar auditoriyasining ortib borishi turli 
mazmundagi axborotlarni ochiq olish imkoniyatini yanada oshirmoqda. 
Buning natijasida, hozirda dunyodagi axborot inqilobi sharoitida vujudga 
kelayotgan global tarmoq jamiyatlari mutasaddi va mutaxassislarni jiddiy tashvishga 
solayapti. Bu turdagi jamiyatlar o‘zlarini «kiberinternatsional NET», «Internet bolalari», 
«Internet fuqarolari (netizens)» deb nomlashmoqda. CHet ellarda ular Internet orqali 
yoshlarni birlashtirib, davlatning rasmiy xabarlariga qarshi chiquvchi xalqaro 
197
Каримов И.А. Бош мақсадимиз –кенг кўламли ислоҳотлар ва модернизация йўлини қатъият билан давом эттириш. 
Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг 2012 йилда мамлакатимизни ижтимоий-иқтисодий 
ривожлантириш якунлари ҳамда 2013 йилга мўлжалланган иқтисодий дастурнинг энг устувор йўналишларига 
бағишланган Вазирлар Маҳкамасининг мажлисидаги маърузаси // Халқ сўзи. – 2013. – 19 январь. 

---

170 
kiberuyushma sifatida siyosiy maydonga chiqmoqda. Albatta, bunday jamiyatlarning 
faolligi oshib borar ekan, jahonda kechayotgan jarayonlarga o‘zining salbiy ta’sirini 
ko‘rsatishi aniq.
Jahon telekommunikatsiya tarmoqlari va ommaviy axborot vositalari orqali 
amalga oshirilayotgan xilma xil tahdidlar turli mamlakatlarda tashvish uyg‘otmoqda. 
Ular o‘z madaniyati, an’analari va ma’naviy qadriyatlarini yot axborot ta’siridan himoya 
qilish uchun maxsus choralar ko‘rishga majbur bo‘lmoqdalar. Bu borada jahonning 
ko‘pgina mamlakatlarida aholini va avvalo, yoshlarni Internetning salbiy ta’siridan 
himoyalash uchun normativ-huquqiy hujjatlar qabul qilinayotganini qayd etish zarur. 
Misol tariqasida xalqaro amaliyotda “Kiber jinoyatlar to‘g‘risida” Konvensiya
198
, “Voyaga 
etmaganlar uchun xavfsiz Internet va onlayn resurslarni joriy qilish to‘g‘risida” Evropa 
Ittifoqi Parlamenti Assambleyasining tavsiyalari
199
, “Bola huquqlari to‘g‘risida” BMT 
Konvensiyasi
200
mavjud.
Mamlakatimizda ham bu sohada tizimli ravishda tashkiliy-huquqiy tadbirlar 
amalga oshirilmoqda. Jumladan, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2005 yil 28 
sentyabrdagi "O‘zbekiston Respublikasining jamoat ta’lim axborot tarmog‘ini tashkil etish 
to‘g‘risida"gi qaroriga
201
muvofiq ta’lim va yoshlar bo‘yicha yaratilayotgan axborot resurslari 
yagona “ZiyoNET” milliy ta’lim tarmog‘iga birlashtirildi. Bu tarmoqning tashkil etilishi 
axborot xurujlariga qarshi turishda muhim omil bo‘lmoqda. 
Bugungi kunda mamlakatimizdagi oliy o‘quv yurtlari va ularning hududlardagi 
filiallari,barcha ziyo maskanlari «ZiyoNET» milliy ta’lim tarmog‘i hamda yuqori tezlik 
bilan ishlaydigan internetga ulanganligi bu borada amalga oshirilgan ishlarning 
ko‘lamidan dalolat beradi.
202
 
Portal Uznet segmentida ilg‘or pozitsiyalardan birini 
egallaydi va undan foydalanuvchilarning soni tobora ortib borayotgani fikrimizning 
dalilidir
203
.
 
Ayni chog‘da Internetning milliy segmentida faoliyatini yuritayotgan Kun.uz (saytga 
kunlik tashrif ko‘rsatkichlari 100 mingdan ortgan)
204
vaDaryo.uz (har kuni 90. 000 kishi tashrif 
buyuradi)
205
kabi internet nashrlarda Hi-Tech, madaniyat, ilm-fan, hordiq, sport, biznes, 
davlat boshqaruvi organlari kabi yo‘nalishlarda veb-saytlar joylashtirilgani, yangi xizmat 
turlari joriy etilayotgani ham undan foydalanuvchilar, aynan yoshlar safi kengayishiga 
sabab bo‘lmokda. 
SHu bilan birga milliy qonunchiligimizda yoshlarni nosog‘lom axborotlardan 
himoyalash 
mexanizmlari 
mavjud. 
Misol 
uchun, “Ommaviy 
axborot vositalari 
to‘g‘risida”gi,
206
“YOshlarga oid davlat siyosatining asoslari to‘g‘risida”gi,
207
“Bola 
198
Европейская 
Конвенция 
по 
киберпреступлениям 
от 
23 
ноября 
2001 
г. 
// 
Инт.: 
http://www.eos.ru/eos_delopr/eos_law/detail.php?ID=32003&SECTION_ID=671
199
Продвижение Интернет и онлайновых ресурсов, безопасных для несовершеннолетних. Рекомендация Парламентской 
Ассамблеи 
Совета 
Европы 
1882 
(2009) 
// 
Инт. 
http://www.coe.int/T/r/Parliamentary_Assembly/%5bRussian_documents%5d/%5b2009%5d/%5bSepOct2009%5d/Rec1882_rus.
asp 
200
Конвенция о правах ребенка (Принята резолюцией 44/25 Генеральной Ассамблеи от 20 ноября 1989 года) // Инт. 
http://www.un.org/ru/documents/decl_conv/conventions/childcon.shtml  
201
“Ўзбекистон Республикасининг жамоат таълим ахборот тармоғини ташкил этиш тўғрисида”ги Ўзбекистон 
Республикаси Президентининг 2005 йил 28 сентябрдаги ПҚ-191-сонли қарори // Ўзбекистон Республикаси қонун 
ҳужжатлари тўплами, 2005 й., 40-сон, 305-модда; 2013 й., 45-сон, 584-модда. 
202
Ахборот-кутубхона фаолияти ва қонунчилик // Халқ сўзи. – 2013. – 2 ноябрь.
203
Қаранг: На защите интересов молодежи // Правда Востока. - 2015 года
. - 
7 июля. 
204
https://kun.uz/info/view/alias/about 
205
http://daryo.uz/biz-haqimizda/ 
206
“Оммавий ахборот воситалари тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикасининг Қонуни (янги таҳрирда) // Ўзбекистон 
Республикаси Олий Мажлиси палаталарининг ахборотномаси, 2007 й., №1, 4-модда.
207
“Ўзбекистон Республикасида ёшларга оид давлат сиёсатининг асослари тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикасининг 
Қонуни // Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг Ахборотномаси, 1992 й., 2-сон, 80-модда; Ўзбекистон 

---

171 
huquqlarining kafolatlari to‘g‘risida”gi
208
qonunlarda yoshlar orasida odob-axloqni buzishga, 
shu jumladan, pornografiya, shafqatsizlik va zo‘ravonlikni namoyish etuvchi, huquqbuzarliklar 
sodir etilishiga tashviqot qilishga qaratilgan har qanday xatti-harakatlar man etilishi belgilab 
qo‘yilgan. 
SHu asosda,yoshlarimizning axborot sohasidagi konstitutsiyaviy huquq va 
erkinliklarini yanada kengroq ruyobga chiqarish, ularni axborot xurujlaridan himoyalashning 
huquqiy mexanizmlarini takomillashtirish borasida zarur choralar ko‘rilmoqda. Jumladan, 
bugungi kunda “Bolalarni ularning sog‘lig‘i va ma’naviy-axloqiy rivojlanishiga salbiy 
ta’sir ko‘rsatadigan axborotdan himoya qilish to‘g‘risida”gi qonun loyihasi 
tayyorlanmoqda. U bolalarning ruhiyatiga zarar etkazadigan, jismoniy va ma’naviy 
rivojlanishiga salbiy ta’sir ko‘rsatadigan axborotlardan himoya qilish sohasidagi 
munosabatlarni tartibga solish, ommaviy axborot manbalarida zo‘ravonlik, axloqsizlik 
hamda shafqatsizlikni targ‘ib qilishga yo‘l qo‘ymaslikka qaratilgan amaliy-tashkiliy va 
huquqiy mexanizmlarni nazarda tutadi.
209
Xullas, yuqorida zikr etilgan chora-tadbirlarning amalga oshirilishi ommaviy 
axborot vositalarining fuqarolikjamiyati institutlari tizimidagi o‘rni va rolini yanada 
mustahkamlashga, fuqarolarning so‘z erkinligini ta’minlashga qaratilgan konstitutsiyaviy 
huquqlarini yanada to‘liq ro‘yobga chiqarishga yordam beradi. Bu esa, o‘z navbatida, 
mamlakatimizda OAV larning barpo etilayotgan fuqarolik jamiyati tamoyillarini qaror 
toptirishning muhim omillaridan biriga aylantiradi. 
11-MAVZU. FUQAROLARNING O‘ZINI-O‘ZI BOSHQARISH ORGANLARI