Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi toshkеnt moliya instituti

8.3. Xalqaro aksiyalar va ular muomalasini tashkil etish 
Bugungi kunga kelib xalqaro amaliyotda yirik korporativ tuzilmalar oʻz 
faoliyatlarini moliyalashtirish maqsadida milliy moliya bozori bilan bir vaqtda 
xalqaro moliya bozorlaridan ham kapital jalb qilishga intilmoqdalar. Bunda 
yuqorida koʻrib chiqqanimiz yevroobligatsiyalar bilan bir qatorda yevroaksiyalar, 
yaʼni xalqaro aksiyalar muomalasiga ham eʼtibor qaratilmoqda. Shundan kelib 
chiqqan holda quyida xalqaro aksiyalar va ular muomalasini tashkil etish 
masalalariga toʻxtalib oʻtamiz. 
39
https://big4auditorcarousel.wordpress.com/category/audit-fees/ 

---

99 
Xalqaro aksiyalar bozoriga chiqish faoliyatni moliyalashtirish imkoni bilan 
birga quyidagilarda ham muhim ahamiyat kasb etadi (-rasm). 
- kompaniyalar aksiyalari birja listinggiga kiradi va turli mamlakatlardagi 
xalqaro sindikatlarda sotiladi; 
- kompaniyalarning aksiyalari savdosi mamlakatdagi birja bilan bir vaqtda 
boshqa mamlakatlardagi bitta yoki bir nechta birjalarda ham amalga oshiriladi;
- xalqaro aksiyalar chiqarilishi xorijiy valyutada kapital jalb qilish imkonini 
beradi. Bunda ham aksiyalar milliy va xalqaro fond birjalarida listingdan oʻtadi.
Aksiyalarning milliy fond birjalari bilan bir vaqtda xalqaro fond birjalarida 
ham listingdan oʻtish va savdosi yoʻlga qoʻyilishi depozitar tilxatlar orqali amalga 
oshiriladi. Aksiyalarning xalqaro bozorlarga chiqarilishi katta miqdorda kapital 
jalb qilishga imkon beradi, kompaniya nufuzining oshishiga xizmat qiladi. 
Xalqaro aksiyalarni muomalaga chiqarish ham oddiy aksiyalar birlamchi va 
ikkilamchi chiqarilishlar asosida amalga oshiriladi. Bunda birlamchi xalqaro 
aksiyalar muomalaga chiqarilishi natijasida kompaniya qoʻshimcha kapitalga ega 
boʻladi. Ikkilamchi chiqarilishida esa bevosita aksiyadorlar tarkibida oʻzgarishlar 
yuzaga keladi.
Xalqaro aksiyalar chiqarilishi va muomalasini tashkil etish jarayoni 
yevroobligatsiyalar chiqarilishiga oʻxshash. Bunda ham anderrayterlar faoliyati 
muhim va ular aksiyalarni bevosita joylashtirishga masʼul hisoblanadi. Bundan 
tashqari xalqaro aksiyalar chiqarishdan oldin yetakchi reyting agentliklari va 
auditorlik tashkilotlaridan xulosalar olish ham oʻziga xos reklama vazifasini 
bajaradi. Shuningdek bunday aksiyalarni joylashtirishda xalqaro fond birjalarining 
listing talablarini chuqur oʻrganish asosida qaror qabul qilish talab etiladi. Chunki 
malum bir talablar oʻtish iqtisodiyoti mamlakatlaridagi emitentlar uchun ogʻirlik 
qilishi mumkin. 
Xalqaro aksiyalar bozori xorijiy aksiyalar bozori va yevroaksiyalar bozoriga 
boʻlinadi. Xorijiy aksiyalar kompaniyalar tomonidan boshqa mamlakatlar fond 
bozorida joylashtiriladigan aksiyalardir. 
Xorijiy aksiyalarning afzalliklari va kamchiliklari quyidagi jadvalda 
keltirilgan (8.2-jadval). 
8.2-jadval