O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti

Boshlang’ich sinflarda badiiy asarni tahlil qilishning
adabiy asoslari 
O’qish kitoblarida turli janrdagi badiiy asarlar va ilmiy-ommabop maqolalar 
berilgan. Istalgan asarning ob’ektiv mazmuni butun borliq, mavjudot, uning turli 
tomonlari, dalillar va ularning bir-biriga ta’siri hisoblanadi. Badiiy asarda hayot 
obrazlar orqali tasvirlanadi. SHuni ta’kidlash kerakki, badiiy asar markazida inson, 
uning jamiyat va tabiatga munosabati turadi. 
Badiiy asarda borliqni, voqelikni obrazlar vositasida tasvirlash, ob’ektiv 
mazmun va sub’ektiv bahoni aniq materialda berish haqidagi qoidalar metodika 
uchun katta nazariy-amaliy ahamiyatga ega.
Birinchidan, badiiy asar ustida ishlashni tashkil qilishda obrazlar va 
muallifning asarda tasvirlangan voqealarga munosabati o’qituvchining diqqat 
markazida turadi. O’quvchilar voqelikni obrazlar orqali tasvirlashning o’ziga xos 
xususiyatlarini tushuna boradilar.
Ikkinchidan, har qanday badiiy asarda aniq tarixiy davrdagi voqealar 
tasvirlanadi. SHuning uchun asarda tasvirlangan voqealarga tarixiy yondashilgan 
taqdirdagina matnni to’g’ri o’qish, qatnashuvchi shaxslarning xatti-harakati 
sabablarini tushunish, dalillar va voqealarni haqqoniy baholash mumkin. Buni 
boshlang’ich sinflarga tatbiq etganda, avvalo, bolalarni asarda tasvirlangan davr 
bilan qisqacha tanishtirish, keyin o’quvchilarda qatnashuvchi shaxslarning xatti-
harakatini ular yashagan davr va ijtimoiy omillarni hisobga olgan holda baholashni 
o’stirish zarur.
Uchinchidan, yozuvchining hayoti va qarashlarini o’quvchilarning yoshlariga 
mos ravishda tanishtirish maqsadga muvofiq.
To’rtinchidan, badiiy asarni tahlil qilishda o’quvchilarni asarning g’oyaviy 
yo’nalishini tushunishga o’rgatish muhimdir, bu asarni to’g’ri idrok etish uchun, 
matn ustida ishlash ko’nikmasini, o’quvchilarning dunyoqarashini shakllantirish 
uchun zarur. Muallif badiiy asarda tasvirlangan hayotiy dalillarga, ijtimoiy 
hodisalarga, jamiyatning u yoki bu tabaqasi vakillariga o’z munosabatini 
ifodalashga harakat qiladi. Yozuvchining hayotiy materiallarga bahosi aniq dalillar 

---

241 
asosida yaratilgan badiiy asarning g’oyaviy mag’zini tashkil etadi. Asarning 
g’oyaviy yo’nalishi yozuvchining dunyoqarashiga bog’liq. Asarning tarbiyaviy 
ahamiyati, o’quvchiga ta’sir kuchi uning g’oyaviy yo’nalishiga bog’liq. 
Badiiy asar ustida ishlashni to’g’ri tashkil qilish uchun shakl va mazmun birligi 
haqidagi qoida ham e’tiborga olinadi.