O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti

«Hikoyaning qaysi o’rni sizga yoqdi?», 
«Qahramonlardan qaysi biri sizga ayniqsa yoqdi?», «Hikoya o’qilganda siz qaysi 
o’rinda juda xursand bo’ldingiz?»
kabi va hok. Kirish suhbati, birinchidan, 
asarning o’quvchilarga qanday ta’sir qilganini bilish, ikkinchidan, bolalarni asar 
matnini tahlil qilishga qiziqtirish, darsda o’quvchilar faolligini oshirish maqsadini 
ko’zda tutadi. 
2. Yaxshi o’qiydigan o’quvchiga o’qitish. O’quvchining oldindan o’qituvchi 
o’qish yo’llari bilan tanishtiradi va uning o’qilishini o’zi kuzatadi, xato va 
kamc
hiliklarni bartaraf etadi. SHundan so’ng tayyorlangan o’quvchi sinf jamoasiga o’qib beradi. 

---

248 
3. Og’zaki qayta hikoyalab, so’zlab berish. Bu o’qituvchidan alohida 
tayyorgarlikni talab etadi. CHunki asar matniga yaqinlashtirib, badiiy vositalarini 
to’liq saqlagan holda hikoyalash zarur, aks holda o’quvchilarning badiiy asarni 
o’qishga bo’lgan qiziqishi susayadi. 
4. Yoddan ifodali aytib berish. SHe’riy asarlar yoddan aytib berish orqali 
tanishtirilsa, o’quvchi o’qituvchining mahoratini yuqori baholaydi. O’zida ham yod 
olishga qiziqish paydo bo’ladi. 
5. Asarning muhim dialogli o’rinlarini yoki butun asarni sahnalashtirish orqali 
tanishtirish. 
6. Asarning bir qismini (muammoli o’rnini) o’qituvchining o’qib berishi, 
qolgan qismini o’quvchilarning ichda mustaqil o’qishi. 
8. Asarni musiqa sadolari ostida o’qib berish. Bu asarning ta’sirini 
kuchaytiradi, o’quvchilarning estetik didini tarbiyalaydi, ularni toliqishdan saqlaydi.
Umuman olganda, asarning janriy xususiyati hisobga olingan holda u bilan 
tanishtirishning o’ziga xos usullarini tanlash lozim. 
Badiiy asar matni ustida ishlash 
 
Boshlang’ich sinflarda to’g’ri, tez, ongli va ifodali o’qishga o’rgatish vazifasi 
o’quvchilarda asarni tahlil qilish ko’nikmasini shakllantirish bilan birga amalga 
oshiriladi. O’qish malakalarini shakllantirish bilan matn ustida ishlashning o’zaro 
bog’liqligi asarni tahlil qilishga qanday yondashishni belgilab beradi. 
Badiiy asar ustida ishlashning 2-bosqichi asar tahlilidir. Asarni tahlil qilishning 
asosiy yo’nalishi matnning aniq mazmuni (voqealar va uning rivojlanishi)ni, 
kompozitsiyasini, ishtirok etuvchi shaxslarning axloqi va xarakterli xususiyatlarini, 
asarning g’oyasini aniqlash hisoblanadi. 
Asarni tahlil qilishning metodik shartlaridan biri asar mazmunini uning 
tasviriy-ifodaviy vositalari bilan bog’liq holda qarashdir. Yana bir asosiy qoida asar 
ustida ishlash jarayonida ta’lim-tarbiyaviy vazifalarni umumiy ravishda amalga 
oshirish hisoblanadi. Bu qoidalar asar ustida ishlashning asosiy yo’nalishini 
belgilaydi, shuningdek, matnni tahlil qilish jarayonida o’quvchilar bajaradigan 

---

249 
topshiriqlarni va muhokama qilish uchun ularga beriladigan savollarning xarakterini 
aniqlab olishga yordam beradi. 
Asar tahlili jarayonida matn ustida ishlashning quyidagi turlaridan 
foydalaniladi: