O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

Axborot tizimi tushunchasi. 
Tizim tushunchasi juda ham keng tarqalgan 
termin bo‗lib, juda xam ko‗p ma‘noni anglatadi. Ko‗p hollarda texnika vositalari va 
dasturlari yig‗indisiga tizim deb ataladi.
18
G‗ulomov S.S., Begalov B.A. Informatika va axborot texnologiyalari. Oliy ta‘lim muassasalari talabalari uchun 
darslik. O‗zR Oliy va o‗rta-maxsus ta‘lim vazirligi, TDIU. – T.: Fan, 2010. – 704 b.
19
Michael Henderson, Geoff Romeo. Teaching and Digital Technologies Cambridge University Press 2015. 

---

29 
Axborot tizimi 
deb oldinga qo‗yilgan maqsadga erishish uchun axborotlarni 
saqlash, qayta ishlash va uzatish metodlari va vositalari yig‗indisiga aytiladi. 
 
(2.5-jadval)
20
 
Axborot tizimining rivojlanish bosqichlari 
Vaqt
Axborotdan 
foydalanish 
konsepsiyasi
Axborot tizimining turi
Foydalanishdan 
maqsad
1950 – 1960-yy.
Hisobotlarni
qog‗oz ko‗rinishida
saqlash
Elektromexanik
mashinalar
yordamida hisob-
kitob qiluvchi
axborot tizimi
Hujjatlarni qayta 
ishlashni
tezlashtirish
Maosh hisoblash
jarayonini
qisqartirish
1960 – 1970-yy.
Hisobotlar
tayyorlash uchun
asosiy yordam
Ishlab
chiqarishdagi
ma‘lumotlarni
boshqaruvchi axborot 
tizimi
Hisobotlar
tayyorlash
jarayonini
tezlashtirish
1970 – 1980-yy.
Savdo
yo‗nalishini
nazorat qilishni
boshqarish
Boshqarish
organlari uchun
tizim
Qulay va tez
qaror qabul
qilishga erishish
1980-y.– hozirgi 
vaqt 
Raqobatbardosh
strategik axborot
resurslari
Strategik axborot
Tizimlari.
Avtomatlashtirilgan 
tizimlar
Firma va
korxonalarni
bankrot holatdan
saqlash
2.2. Informatika yo„nalishidagi fanlarning xususiy tushunchalari
Axborot tizimini yaratish, tashkilotning boshqaruv tuzilmasini tahlil qilishdan 
boshlanadi. 
Boshqarish deganda quyidagi vazifalarni amalga oshirish funksiyasi bilan, 
qo‗yilgan maqsadga erishish tushuniladi: 
Tashkillashtirish – normativ hujjatlar kompleksi va tashkiliy tuzilmani ishlab 
chiqish; shtat jadvali, bo‗limlar, laboratoriyalar va h.k.
Hisobga olish – bu funksiya firma yoki tashkilot ko‗rsatkichlarining metod va 
formalarini ishlab chiqadi. Masalan; buxgalteriya hisoboti, moliyaviy hisob-kitob, 
boshqaruv hisoboti va boshqalar.
Tahlil (analiz) – rejalashtirilgan vazifalarni qay darajada bajarilganligini 
aniqlaydi. 
Har qanday tashkilotning boshqaruv tuzilmasi uchta pog‗onaga ajratiladi: 
operativ, funksional va strategik. 
Elektron tijorat – axborot texnologiyalari yordamida amalga oshiriladigan 
tovarlarni sotish, ishlarni bajarish va xizmat ko‗rsatish bo‗yicha tadbirkorlik faoliyati. 
Elektron tijoratni to‗rt yo‗nalishga ajratish qabul qilingan: biznes biznesga (busines-
to-business, B2B); biznes iste‘molchiga (business-to-consumer, B2S); biznes 
20
Michael Henderson, Geoff Romeo. Teaching and Digital Technologies Cambridge University Press 2015. 

---

30 
ma‘muriyatga (business-to-administration, B2A); iste‘molchi ma‘muriyatga 
(consumer-to-administration, S2A). Shuningdek, keyingi vaqtda iste‘molchi 
iste‘molchiga (consumer-to-consumer, S2S) va iste‘molchi biznesga (consumer-to-
business, S2B) modellari rivoj topmoqda. 
 
Tranzaksiyalarni qayta ishlash tizimlari. 
O‗tgan asrning 50-yillaridan 
boshlab kompyuterlar biznesda har kungi mayda, ko‗p mehnatni talab qiladigan 
ishlarda ishlatila boshlangan.