O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi tоshkеnt dаvlаt iqtisоdiyot universitеti

2.3. Takror ishlab chiqarish omillarining o„zaro ta‟sirlari 

---

41 
Takror ishlab chiqarish omillari tahlili shuni ko‗rsatadiki, ma‘lum davrlarda 
milliy daromad mavjud asosiy fondlar miqdorlariga bog‗liq bo‗lsa, shu davrda asosiy 
fondlarning o‗zlari ham milliy daromadning bir qismi hisoblanadi. 
Iqtisodiy o‗sish va uning omillari o‗rtasida bir martalik bog‗liqliklar ham 
mavjudligini taxmin qilinadi. Masalan, shu davrda milliy daromad miqdori mehnat 
sarfining miqdori va sifati bilan belgilansin. Ikkinchi tomondan, mehnat sarfi ham 
milliy daromaddan alohida amalga oshirilmaydi. Bunda birinchi holda bog‗liqlikning 
ishlab chiqarish va ikkinchi holda esa taqsimot tomoni ta‘kidlanadi (2-jadval). 
2-jadval
Takror ishlab chiqarish omillari va iqtisodiy o‗sish o‗rtasidagi oddiy va murakkab 
bog‗liqliklar shakllarining asosiy xususiyatlari 
Eng asosiy 
xususiyatlar 
Bog„liqliklar xususiyatlari 
Bir tomonlama 
Ko„p tomonlama 
Bog‗liqliklarning asosiy ma‘nolari
 
 
Yo‗naltirilgan bog‗liqlik
 
Bir tomonlama 
Ko‗p tomonlama
 
Bog‗liqlikning vaqtli xususiyatlari
 
Vaqtiga mos kelmaydi 
Bir vaqtda
 
Bog‗liqliklar ma‘nosi
 
Texnik-iqtisodiy 
Ijtimoiy-iqtisodiy
 
Bog‗liklik shakllari
 
Sabab-oqibat 
Birga faoliyat ko‗rsatuvchi
 
Amalda qo‗llashga yaroqligi
 
 
Bog‗liqlikni oddiy ko‗rinishda bera 
oladimi
 
Ha
 
Yo‗q
 
Takror ishlab chiqarishning bir va ko‗p omilli iqtisodiy o‗sish konsepsiyalari 
ko‗rilganda, iqtisodiy o‗sish va uning omillari o‗rtasidagi bog‗liqliklarni xarajat-
ishlab chiqarish shaklidagi bir tomonlama bog‗liqliklar ko‗rinishida qaray olmaydi. 
Haqiqatan ham bunda omillar iqtisodiy o‗sishni turli yo‗nalishlarini ifodalaydi, 
iqtisodiy o‗sish va uning yo‗nalishlarini bir va vaqtli ko‗p yo‗nalishli bo‗lib, birga 
faoliyat ko‗rsatadi. 
Takror ishlab chiqarish hamda uning omillari va xususiyatlari o‗rtasidagi 
chambarchas emas, balki ularning yuzaga kelish sabablarini ham tahlil qilish talab 
qilinadi. Takror ishlab chiqarishning omilli iqtisodiy o‗sishni oddiy iqtisodiy o‗sish 
konsepsiyasi va ko‗p ko‗rsatkichli va ko‗p omilli iqtisodiy o‗sishni murakkab 
iqtisodiy o‗sish konsepsiyasi deyiladi. 

---

42 
Takror ishlab chiqarish va iqtisodiy o‗sish omillari o‗rtasida bo‗ladigan farqlar 
sababli oddiy konsepsiya omillari iqtisodiy o‗sishdan ilgari yuzaga keluvchi bir 
taraflama bog‗liqliklarni ifodalaydi. Bunda bog‗liqlik tushunchasi faqat iqtisodiy 
ma‘noga ega bo‗lganligi sababli, bu bog‗liqliklar vaqt davomida bir tomonlama va 
bir-biriga to‗g‗ri kelmaydigan va eng muhimi bog‗liqlikning xarajat-ishlab chiqarish 
ko‗rinishidagi texnik shaklini ifodalaydi. 
Yuqoridagi ko‗rsatilgan afzallikdan tashqari oddiy konsepsiya qator 
kamchiliklarga ham ega. Uning birinchi va eng asosiy kamchiligi - u iqtisodiy o‗sish 
va uning omillari o‗rtasidagi bog‗liqliklarni faqat ishlab chiqarish korxonalari 
darajasida ko‗rib, butun milliy iqtisodiyot darajasida ko‗ra olmaydi. Ular uchun 
mehnat va asosiy fond ishlab chiqarishni tashkil qilish va ma‘lum natijalarga erishish 
sharti hisoblanadi. Bu bog‗liqliklar butun iqtisodiyot uchun ayrim xususiy hol sifatida 
qaraladi. Bir xil sarfda ham, milliy iqtisodiyotning o‗sish darajasi taqsimotdagi 
farqlar sababli har xil bo‗ladi.