O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti sug’urta fakulteti

2.1. O’zbekistonda javobgarlikni sug’urtalashning majburiy turlarini 

rivojlantirish tendensiyalari 

 

Bozor  iqtisodiyotiga  o‘tishning  asosiy  tamoyillaridan  biri  bu  kuchli  ijtimoiy 

siyosatdir. Bu siyosatini davlat turli xil yo‘llar bilan amalga oshiradi. Davlatning 

ustivor  yo‘nalishlarini  hisobga  olgan  holda,  tadbirkorlik  tizimlarini,  davlat 

organlari  vakillarini  va  aholi  mulkiy  manfaatlarini  kafolatli  sug‘urta  himoyasini 

ta’minlash  sug‘urtani  rivojlantirishning  asosiy  maqsad  va  vazifasi  bo‘lib 

hisoblanadi.  

  Yuqori  paragraflarda  shu  narsaga  guvoh  bo‘ldikki,    sug‘urta  xizmatlari 

bozorida  yig‘ib  olingan  sug‘urta  mukofotlari    asosan    ixtiyoriy  sug‘urta  turlari 

hissasiga to‘g‘ri keladi. Bu albatta yaxshi, chunki bozor avalambor erkin raqobat 

---

18 

 

va ixtiyoriy sug‘urta turlari hisobiga rivojlanishi kerak. Biroq  bozor iqtisodiyotiga 

o‘tish  sharoitida  majburiy  sug‘urtaning  o‘rni  beqiyosdir.  Sug‘urta  turlarining 

bunday  ravishda  amalga  oshirilishida  ayibdor  shaxslarning  hoxish  va 

imkoniyatlariga  qaramasdan  davlat  salohiyatli  jabrlanuvchilarning  zararlarini 

qoplab  berishni  kafolatlaydi.  Sug‘urta  madaniyatining  rivojlanmaganligi  ham 

sug‘urta turlarining majburiyligini belgilaydi. 

Majburiy  sug‘urta  turlarini  har  bir  mamlakat  o‘zining  milliy 

qonunchiligidan,  sug‘urtaning  rivojlanish  darajasi  va  boshqa  omillaridan  kelib 

chiqib 

joriy 

qiladi. 

Qator 

rivojlangan 

mamlakatlarda 

javobgarlikni 

sug‘urtalashning quyidagi turlari majburiy ravishda amalga oshiriladi. Jumladan: 



  Transport  vositalari  egalarining  uchinchi  shaxslar  oldidagi  fuqarolik 

javobgarligini majburiy sug‘urtalash; 



  aviatransport  vositalari  egalarining  fuqarolik  javobgarligini  majburiy 

sug‘urtalash; 



 

ish beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urtalash; 



  natoriuslar va natoriat tashkilotlarining fuqarolik javobgarligini majburiy 

sug‘urtalash va boshqalar. 



  tashuvchining  fuqarolik  javobgarligini  majburiy  sug’urta  qilish  va 

boshqalar. 

Majburiy sug‘urtani amalga oshirishga qarab ikki turga bo‘lish mumkin. Bu 

majburiy  davlat  sug‘urtasi  va  majburiy  sug‘urta.  Majburiy  davlat  sug‘urtasida, 

sug‘urta  hodisalari  davlat  byudjeti  mablag‘lari  hisobidan  majburiy  sug‘urta 

qilinadi. Majburiy sug‘urtada esa sug‘urtalash qonunchilik hujjatlari bilan jismoniy 

va  yuridik    shaxslarga  yuklanishi  mumkin.  O‘zbekiston  Respublikasi  Fuqarolik 

kodeksida majburiy va majburiy davlat sug‘urtasi  quyidagicha bayon etilgan: 

«Qonunda  quyidagilarni  sug‘urta  qilish  majburiyati  belgilab  qo‘yilishi 

mumkin: 

---

19 

 

qonunda  ko‘rsatilgan  boshqa  shaxslarning  hayoti,  sog‘lig‘i  yoki  mol-mulki 

ularning  hayoti,  sog‘lig‘i  yoki  mol-mulkiga  zarar  etkazilishi  ehtimolini  nazarda 

tutib; 

boshqa  shaxslarning  hayoti,  sog‘lig‘i  yoki  mol-mulkiga  zarar  etkazilishi 

yoxud  boshqa  shaxslar  bilan  tuzilgan  shartnomalarning  buzilish  oqibatida  yuzaga 

kelishi mumkin bo‘lgan o‘zining fuqaroviy javobgarligi xavfi. 

Sug‘urta  qildiruvchi  bo‘lish  majburiyati  qonun  bilan  unda  ko‘rsatilgan 

shaxslar zimmasiga yuklanadi. 

Qonunda  majburiy sug‘urtaning boshqa turlari ham belgilanishi mumkin. 

Fuqaroga  o‘z  hayoti  yoki  sog‘lig‘ini  sug‘urtalash  majburiyati  qonun  bilan 

yuklatilishi mumkin emas»

5

.  Qonunchilik hujjatlarida majburiy davlat sug‘urtasi  

quyidagicha ta’riflanadi; 

«Fuqarolarning  ijtimoiy  manfaatlarini  va  davlatning  manfaatlarini 

ta’minlash  maqsadida  qonunda  hayot,  sog‘liq  va  mol-mulkning  majburiy  davlat 

sug‘urtasi belgilab qo‘yilishi mumkin.  

Majburiy  davlat  sug‘urtasi  anna  shu  maqsadlar  uchun  davlat  byudjetidan 

ajratiladigan mablag‘lar hisobiga amalga oshiriladi. 

Majburiy  davlat  sug‘urtasi  bevosita  sug‘urta  to‘g‘risidagi  qonun  hujjatlari 

asosida  unda  ko‘rsatilgan  davlat  sug‘urta  tashkilotlari  yoki  davlatning  boshqa 

tashkilotlari (sug‘urtalovchilar) tomonidan amalga oshiriladi»

6

. 

  Majburiy  sug‘urtalanishi  lozim  bo‘lgan  ob’ektlar,  ular  sug‘urtalanishiga 

sabab bo‘ladigan xavflar va sug‘urta pulining eng kam miqdorlari qonun hujjatlari 

bilan belgilanadi.  

2016  yil  sug’urta  xizmatlari  bozorida  yig’ib  olingan  sug’urta  mikofotlari 

tarkibida majburiy sug’urta turlarining miqdori 33084.2 mln.so’mni tashkil etgan. 

Bu esa 2015-yilga nisbatan 10 660.9 mln.so’mga kamaygan. 

                                           

5

 

O'zbekiston Respublikasi «Fuqarolik kodeksi»- T.:  “Adolat”  1996 yil. 922-modda. 

6 O'zbekiston Respublikasi «Fuqarolik kodeksi»- T.:  “Adolat”  1996 yil. 961-modda. 

---

20