O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti sug’urta fakulteti
Bitiruv malakaviy ishining tuzilishi
Yüklə 0,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1-BOB. O’ZBEKISTONDA JAVOBGARLIKNI SUG’URTALASHNING
|
Bitiruv malakaviy ishining tuzilishi. Bitiruv malakaviy ishi kirish,uchta
bob, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat.
6
NAZARIY ASOSLARI
Ma’lumki javobgarlik sug’urtasi tushunchasi sug’urta faoliyatini amalga oshirishimizdan boshlab yuzaga keladi. Shuning uchun javobgarlik sug’urtasi tushunchasini angashimizdan oldin, sug’urta tushunchasining iqtisodiy mohiyatini bilishimiz lozim hisoblanadi. Sug’urta mohiyatan murakkab va ko’p tarmoqli tushunchadir. Bu atama iqtisodiy ishlab chiqarish va iste’mol, tabiiy ofatlar va ko’ngilsiz xodisalar, shuningdek, inson hayotida sodir bo’ladigan turli favqulotdagi xodisalar bilab chambarchas bog’langan. Jamiyat iste’mol qilishni to’xtata olmaganidek, ishlab chiqarishni ham inkor qila olmaydi.insoniyat sivilizatsiyasining moddiy asosi ishlab chiqarish hisoblanadi. Lekin ishlab chiqarishning uzluksizligiga tabiiy ofatlar, ko‘zda tutilmagan favqulodda hodisalar salbiy ta’sir ko‘rsatadi, uning hajmini kamaytirib, mahsulotning son va sifat darajasini pasaytirib yuboradi. Ishlab chiqarishning uzluksizligni ta’minlash uchun esa yetkazilgan zararning o‘rnini tezda to‘ldirish, fuqarolarga esa zarar oqibatlarini tugatishda yordam berilishi kerak. Buning uchun tashqaridan, birinchi navbatda, moliyaviy yordam berilishi talab etiladi. Aynan shunday moliyaviy qo‘llab-quvvatlash tizimida sug‘urta alohida o‘rin tutadi. Yetkazilishi mumkin bo‘lgan katta hajmdagi zararlarni qoplash uchun yetarli miqdordagi zaxira shakllantirilishi lozim. Bu fondlar asosan yuridik va jismoniy shaxslar to‘laydigan sug‘urta mukofotlari hisobidan shakllantiriladi, uning hisobidan yetkazilgan zararlar qoplanadi va favqulodda hodisalarning oqibatlari tugatiladi, ishlab chiqarishning son va sifat ko‘rsatkichlari o‘sishiga erishiladi. O‘zbekiston Respublikasi sug‘urta xizmatlari bozorida keng qamrovli iqtisodiy islohotlarni amalga oshirish turli mulkchilik shaklidagi sug‘urta tashkilotlarining vujudga kelishi bilan bir qatorda yangi sug‘urta xizmatlarini 7
yo‘lga qo‘yilishiga qulay shart-sharoit yaratdi. Shunday sug‘urta xizmat turlaridan biri – bu javobgarlikni sug‘urtalash hisoblanadi. Iqtisodiy adabiyotlarda javobgarlikni sug‘urtalash sug‘urtaning mustaqil tarmog‘i sifatida qayd etiladi. Jumladan, V.V.Shaxovning ta’kidlashicha, «javobgarlikni sug‘urtalash – bu mustaqil sug‘urta tarmog‘i bo‘lib, unda sug‘urta ob’ekti sug‘urtalanuvchining harakati yoki harakatsizligi natijasida uchinchi shaxslarga (jismoniy va yuridik shaxslar) yetkazilishi mumkin bo‘lgan zarar oldidagi javobgarligi hisoblanadi». Shuningdek, sug‘urta sohasidagi taniqli iqtisodchi olim H.R.Sobirov javobgarlik sug‘urtasiga sug‘urtaning mustaqil tarmog‘i sifatida qaraydi. Sug‘urta sohasidagi tajribali mutaxassislardan biri M.A. Safronov javobgarlik sug‘urtasiga quyidagicha ta’rif beradi: «bir shaxs tomonidan boshqa bir shaxs mulkiy manfaatlariga zarar yetkazish javobgarligini sug‘urtalovchi ixtiyoriga o‘tishi tushuniladi». Javobgarlikni sug‘urtalash sug‘urtaning mustaqil tarmog‘i bo‘lib, uning paydo bo‘lganiga yuz yildan oshdi. Sug‘urta sohasining keyingi rivojlanish bosqichlarida javobgarlikni sug‘urtalash jabhalari kengayib bordi va uning qamrovi oshdi. Mazkur sug‘urtaning iqtisodiy mohiyati sug‘urtalanuvchining uchinchi shaxslarga yetkazgan zararlarini to‘lab berish
majburiyati sug‘urtalovchilar zimmasiga yuklatilishi bilan izohlanadi. Bu o‘rinda, sug‘urtalanuvchi sifatida har qanday mijoz, ya’ni jismoniy va yuridik shaxslar bo‘lishi mumkin. Javobgarlikni sug‘urtalash o‘zida mol-mulk va shaxsiy sug‘urta turlarinig ayrim qirralarini namoyon etadi. Ya’ni, agar zarar yuridik yoki jismoniy shaxsning mol-mulkiga yetkazilgan bo‘lsa mol-mulk sug‘urtasini; agar zarar jismoniy shaxsning hayoti yoki sog‘lig‘iga yetkazilgan bo‘lsa, shaxsiy sug‘urta turlarini qamrab oladi. Javobgarlikni sug‘urtalashda sug‘urta ob’ekti bo‘lib, sug‘urtalanuvchining uchinchi shaxslarga yetkazgan zararlarini qoplash bilan bog‘liq mulkiy manfaatlari hisoblanadi. Sug‘urtalanuvchining uchinchi shaxslarga yetkazgan zararlarni qoplash bilan bog‘liq javobgarligi tuzilgan sug‘urta shartnomasiga muvofiq
8
muayyan haq to‘lash evaziga sug‘urtalovchiga o‘tkaziladi, Sug‘urta hodisasi ro‘y berganda, ya’ni sug‘urtalanuvchi uchinchi shaxslarga zarar etkazganda, bu zarar sug‘urtalovchi tomonidan qoplanadi. Javobgarlikni sug‘urtalash qoidalariga ko‘ra, javobgarlikni sug‘urtalash shartnomalarida bir yillik javobgarlik limiti ko‘rsatiladi. Shuningdek, shartnomada har bir sug‘urta hodisasi bo‘yicha ham javobgarlik limiti belgilanadi. Boshqa sug‘urta tarmoqlariga nisbatan javobgarlikni sug‘urtalash ikkita asosiy vazifani bajaradi: birinchidan, sug‘urtalanuvchilarning yoki sug‘urtalangan shaxslarning uchinchi shaxslarga yetkazgan zararlarini to‘lab berish bilan bog‘liq xarajatlar va ularni moddiy yo‘qotishlardan himoya qilish; ikkinchidan, esa jabrlangan shaxslarga yetkazilgan zararlarni qoplab berishni ta’minlash. Ushbu ob’ektiv vazifalardan kelib chiqib ko‘pchilik rivojlangan xorijiy davlatlarda javobgarlikni sug‘urtalashning ayrim turlari majburiy ravishda amalga oshiriladi. Sug‘urta turlarining bunday ravishda amalga oshirilishida aybdor shaxslarning (yuridik va jismoniy shaxslar) xohish va imkoniyatlariga qaramasdan davlat salohiyatli jabrlanuvchilarning zararlarini qoplab berishni kafolatlaydi.
Yüklə 0,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|