O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “Biznes va tadbirkorlik” kafedrasi

20.2. Kichik ochiq iqtisodiyot modeli 
Kichik ochiq iqtisodiyot - bu milliy iqtisodiyot bo’lib, unda jahon bozoriga 
nisbatan juda kam ulushni ifodalovchi, xalqaro kreditlash, qarzdorlikni inkor 
etmaydi, lekin butunjaxon real foiz stavkasi r* ni inkor etadi. Chunki kichik ochiq 
iqtisodiyotda foiz stavkasi r butunjahon real foiz stavkasi r * ga teng deb olinadi 
(r = r ) . 
Kichik ochiq iqtisodiyot modeli uchta asosiy funktsiya (faraz, tahmin)dan 
iborat : 
1) 
Mahsulot chiqarish hajmi
Y = ŷ = f (K , N )
Shunday qilib ishlab chiqarish yoki daromad miqdori berilgan faktorlarga 
bog’liq bo’ladi , ya’ni kapital - K va ishchi kuchi - N . 
2) 
Iste’mol funktsiyasi
C = C 
y
( Y – T )
Iste’mol hajmi ixtiyordagi daromadga bog’liq bo’ladi . 
3) 
Investitsiya funktsiyasi
I = ( I 
r
)
Investitsiya miqdori foiz stavkasi (r ) ga teskari bog’liqlikda bo’ladi. 

---

216 
(I - S ) + X
n
= 0 ayniyatni X
n
= S – I ko’rinishida yozib olamiz , ya’ni
X
n
= ( Y- C – G ) – I 
Xalqaro foiz stavkasi r * va yuqoridagi formula asosida quyidagi formulani
yozamiz
X
n
= ( ( Y- C 
y 
( Y- T ) – G ) ) – I ( r
*
) = S – I ( r
*
) 
Ushbu tenglama bizga jamg’arma S, investitsiya I, kapital harakati schyoti
(I - S), to’lov balansining joriy operatsiyalar schyoti X
n
ga qanday omillar ta’sir 
etishini ko’rsatadi . 
Biz investitsiya hajmi (I) ga foiz stavkasi teskari ta’sir etishini bilamiz. 
Jamg’arma miqdori (S) ushbu holatda ikki omilga bog’liq bo’ladi: soliqlar T va 
davlat harajatlari G. Aynan davlat harajatlari va soliqlardan davlat o’zining fiskal 
(byudjet - fiskal) siyosatida foydalanadi.
Yuqoridagilarni umumlashtirib, shuni aytish mumkinki, kapital harakati schyoti (I 
- S) va joriy operatsiyalar schyoti (X
n
) fiskal siyosatga va xalqaro foiz stavkasiga 
bog’liq bo’ladi . 
Grafikdagi muvozanat yopiq iqtisodiyotda foiz stavkasi r orqali o’rnatiladi. I 
va S chiziqlari r foiz stavkasi AB chiziqdagi kesishgan joyi muvozanat hisoblanadi 
. 
Kichik yopiq iqtisodiyot modelida mamlakat foiz stavkasi r bilan xalqaro foiz 
stavkasi r * teng bo’ladi. Bizning misolimizda esa r * > r ifoda o’rinli. Muvozanat 
buziladi S>I. Bunday vaziyat joriy operatsiyalar schyotida X
n
ijobiy saldo 
xisoblanadi . 
Kapital xarakati schyoti (S – I) va joriy operatsiyalar schyoti (X
n
) dastlab 
nolli saldoga ega bo’ladi: bu shuni anglatadiki, iqtisodiyotning tashqi savdosi 
balanslashgan, ya’ni import va eksport teng bo’ladi. Mamlakatga kirib kelayotgan 
va chiqib ketayotgan kapital oqimlari ham teng bo’lib nolli saldoga ega bo’ladi. 
Ushbu holatga istisno qilib biz bozor farovonligi holatini ko’rishimiz mumkin. 
Chunki iqtisodiy siyosat fiskal siyosat orqali amalga oshiriladi. Boshqa tomondan 
esa fiskal siyosat mamlakat ichida o’tkaziladi va milliy hisoblanadi. Shu bilan 

---

217 
birga unga chet mamlakatlar o’tkazayotgan fiskal siyosat ham o’z ta’sirini 
o’tkazadi . 
I , S