O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

x
k 
= x
modm
; y
k
 = y
modm
 
5.
Yacheykadagi koordinatasi (X
k1
U
k
) bo‗lgan pikselning rangi (S) ni topamiz. 
6.
Akslantiruvchi rastrga S rangli (xu) pikselni yozamiz, bunday holda 
piksellarda aniqlovchi rastrlarning o‗lchami o‗zgarmaydi. 
Bu usuldan piksellarning yacheykada joylashishlarining barcha variantlari 
uchun fodalanib bo‗lmaydi. Bunday almashtirishlar uchun piksellar konfiguratsiyasi 
maxsus ishlab chiqilishi lozim. Qo‗yiladigan talablardan shunday ifodalash mumkin. 
Agar yacheyka ikki rang, masalan oq va qora rang, asosida tayyorlansa, gradatsiya 
esa yacheyka raqamiga proportsional holda o‗zgarsa, unda (i) raqami ostidagi 
yacheyka kul rangning to‗qroq gradatsiyasi uchun (I-1) raqamli yacheykadagi barcha 
qora piksellarni o‗zida saqlashi kerak. 
5x5 yacheyka asosida barpo etilgan tasvirga misollar qaraymiz. 
Bunday tasvirni barpo etishda tasvir strukturasini yaqqol ko‗rsatish uchun 
yuqori bo‗lmagan ajratish qobiliyati tanlanadi. Yacheykalar ancha sezilarli kvadrat 
rastrlar hosil qiladi (10 – rasm). 

---

106 
10 – rasm. 5x5 yacheykali kvadrat rastrga misol. 
Tasvirni qabul qilishni (vospriyatie) yaxshilash uchun yacheykalarning 
boshqacha (masalan, dioganal) joylashishidan ham foydalanish mumkin (11 - rasm). 
11 – rasm. 5x5 yacheykalarning dioganal joylashuvi 
Diagonal joylashuvni yacheykalarning juft qatorlarni biroz surish bilan olish 
mumkin. Yacheykadagi piksellar koordinatalarini quyidagicha hisoblash mumkin: 
,
2
2
mod
m
n
y
S













X
K 
= (x-s) mod m, 
Y
K 
= y mod n. 
Gazetalar pechat qilish uchun foydalaniladiganga o‗xshash diagonal rastr 
strukturasini olish uchun yacheykalarning boshqa tipdagi kvadrat joylashishidagi ham 
foydalanish mumkin.
Yuqorida dizeringga keltirilgan barcha misollar uchun yacheykalarning doimiy 
qadamga ega bo‗lgan o‗zgaruvchan o‗lchamli nuqtalar hosil qilinganligiga e‘tibor 
qilgan bo‗lsangiz kerak. Ammo tez-tez boshqacha bir yondashuv – doimiy o‗lchamli 
nuqtalarning o‗zgaruvchan qalinlikda joylashuvidan ham foydalanib turiladi. Bu usul 
chactotali modulyatsiya (ChM) nomini oldi. 
ChM usulining yaxshi tomoni – rastr strukturasining kamroq sezilishidir. 
Uning qo‗llanilishi piksellarning o‗lchamlari ularning qadamidan katta bo‗lgan 

---

107 
hollarda qiyinchilik tug‗diradi. Ma‘lum bir qalinlikdan so‗ng piksellar tutashib 
ketadilar. Bundan tashqari, diskret rastrda, ayniqsa o‗lchami uncha katta bo‗lmagan 
yacheykalar uchun qalinlikni (chastotani) tekis (planoviy) o‗zgarishini ta‘minlab 
bo‗lmaydi. ChM – dizering usuli bilan barpo etilgan tasvirlar uchun rastrli struktura 
kamroq seziladi. 
Ammo bir xil yacheykalarning ma‘lum tartibda joylashuvida hamisha tekstura, 
tovlanuvchan sirt (muar), oshiqcha konturlar paydo bo‗ladi. Muhim masalalardan biri 
– rastr strukturasini eng kam miqdorda sezilishini (aksincha gravyura stilida bunday 
strukturani yaqqol namoyon etish kerak bo‗lgan holatlardan tashqari) ta‘minlovchi 
variantlarni ishlab chiqishdir. Bu anchagina murakkab masala. 
Etarlicha sifatli tasvirlar hosil qilishning usullaridan biri – bu sochiluvchan 
(diffuz) dizeringdir (diffused dithering). Uning mohiyati shundaki, yacheykalar 
tasodifiy (yoki psevdotasodifiy) ravishda hosil qilinadi. Agar har bir gradatsiya uchun 
tasodifiy yacheykalar hosil qilsak, unda hatto rastrlarning doimiy rangli piksellari 
uchun ham tartiblashgan struktura hosil bo‗lmaydi. Bu notekis (matoviy) sirtdan 
nurning sochilib qaytishiga mos keladi.