O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti zoyirov Laziz Subxonovich Raimjanova Madina Asrarovna Saidov Rasulbek Boltabayevich Shoislomova Nargiza Qobilovna investitsiya loyihalari ekspertiza

8.2-jadval
Investitsiya loyihasida yillar bo’yicha inflyatsiya sur’atining prognozi
№
Ko’rsatkichlar
Yillar tartib raqami
0
1
2
3
4
5
1. 
Inflyatsiya 
sur‘ati,% 
7 
7 
10 
12 
14 
14 
2. 
Bazisli inflyatsiya 
indeksi 
1 
(1+0,07)/
1=1,07 
(1,07+(1,07*0,1
))/1=1,177 
(1,177+(1,177*0,1
2))/1=1,318 
(1,318*(1,318
*0,14))/1=1,5
03 
(1,503*(1,
503*0,14)
)/1=1,713 
Shuni qayd etish kerakki, investitsiya loyihalarida inflyatsiyani hisobga olgan 
holda nominal diskont stavkasini aniqlash I.Fisher formulasi orqali topiladi: 

---

162 
En = E+r +E*r
(13) 
bu yerda, En – nominal diskont stavka, E – real diskont stavka, r – inflyatsiya sur’ati. 
Ushbu formula yordamida inflyatsiya ta‘sirini hisobga oluvchi diskontlash 
koeffitsienti (diskont stavkasi) aniqlanganda: 
E1=E1+r1+ E1*r1 = 0,2+0,07+0,2*0,07 = 0,284 yoki 28,4% ga teng bo‘lgan. 
8.3-jadval
Berilgan shartlarga asosan misolning yechilishi
№
Ko’rsatkichlar
Yillar tartib raqami
0 
1
2
3
4
5
Joriy narhlarda loyiha hisob-kitobi
1. 
Loyiha bo‘yicha kirim 
0 
0 
250 
380 
390 
250 
2. 
Loyiha bo‘yicha 
chiqim 
-100 
-100 
-80 
-200 
-100 
-80 
3. 
Kirim va chiqimning 
yig‘indisi 
-100 
-100 
170 
180 
290 
170 
4. 
Diskontlash 
koeffitsienti (20%) 
1 
0,833 
0,694 
0,579 
0,482 
0,402 
5. 
NPV 
-100 
-83,3 
118,0 
104,2 
139,8 
68,3 
6. 
Kumulyativ NPV 
-100 
-183,3 
-65,3 
38,9 
178,7 
247,0 
Prognoz narhlarda loyiha hisob-kitobi 
1. 
Loyiha bo‘yicha kirim 
(1-satr x 2-jadvalning 
2-satri) 
0 
0 
294,2 
500,8 
586,2 
428,3 
2. 
Loyiha bo‘yicha 
chiqim (2-satr x 2-
jadvalning 2-satri) 
-100 
-107 
-94,2 
-263,6 
-150,3 
-291,2 
3. 
Kirim va chiqimning 
yig‘indisi 
-100 
-107 
200 
237,2 
435,9 
137,1 
4. 
Diskontlash 
koeffitsienti (En = E+r 
+ E*r) 
1 
0,7788 
0,5739 
0,4119 
0,2855 
0,2087 
5. 
NPV 
-100 
-87,33 
114,78 
97,71 
124,46 
28,62 
6. 
Kumulyativ NPV 
-100 
-187,33 
-72,55 
25,16 
149,62 
178,24 
 
8.3-jadval ma‘lumotlaridan shuni aytish mumkinki, investitsiya loyihasi 
samaradorligini joriy va prognoz narhlardagi hisob-kitobi bo‘yicha sof joriy qiymat
(NPV) 247,0 va 178,24 pul birligini tashkil etadi. 
Shunday qilib, inflyatsiya sababli real diskont stavkasiga (r + E*r) qiymatga 
teng bo‘lgan inflyatsiya premiyasi qo‘shiladi, (r + E*r) ifoda inflyatsiya sur‘atidan 
E*r qiymatga ortiq bo‘lib, u Fisher effekti deb ataladi. Masalan, diskont stavka 

---

163 
10%, inflyatsiya sur‘ati 5% bo‘lganda nominal inflyatsiya sur‘ati En = 
0,1+0,05+0,1*0,05 = 0,155 ga teng bo‘ladi.
Inflyatsiya sharoitida investitsiya loyihalarining samaradorligini baholashda 
shunday bo‘lishi mumkinki, loyihaning sof joriy qiymati nominal baholarda ortib, 
real baholarda kamayishi, xattoki manfiy ifodaga ega bo‘lishi mumkin. Bunda uch 
xil holat kuzatiladi: 
-
Eppul mablag‘larining real qiymati tushadi (lekin bunda sof joriy qiymatning nominal 
qiymati oshishi mumkin), demakki loyiha samarasiz. 
-
Ep=r bo‘lganda, ya‘ni real foiz stavka inflyatsiya darajasiga teng bo‘lsa,
pul mablag‘larining real qiymati oshmaydi, chunki oshgan qiymatni inflyatsiya 
yana qirqib yuboradi. 
-
Ep>r bo‘lganda, ya‘ni real foiz stavka inflyatsiya darajasidan katta bo‘lsa,
inflyatsiyaga qaramasdan pul mablag‘larining real qiymati oshib boradi. 
Inflyatsiyani hisobga olgan holda investitsiya loyihalarini samaradorligini 
baholashning quyidagi turlari mavjud: 
1.
Yakuniy ko’rsatkichni inflyatsiyani hisobga olgan holda to’g’irlash 
(korrektirovka qilish). 
Bunda: 
-
Prognoz baholarda pul oqimlari; 
-
Real diskont stavkasi Ep; 
-
Inflyatsiya sur‘ati r ma‘lum bo‘lsa, 
investitsiya loyihasining samaradorlik ko‘rsatkichlari nominal ko‘rinishda 
aniqlanib, so‘ngra quyidagi formula yordamida korrektirovka qilinadi: 
.
1
.
.
1
.
.
Ibas
t
nom
P
t
real
P



(14)
23
Bu yerda, P
realt+1
– t+1davridagi real pulning qiymati; P
nom.t+1
– t+1 davridagi nominal 
pulning qiymati; I 
bas
 – bazisli baho indeksi. 
2.
Inflyatsiyani hisobga oluvchi diskont stavkasini shakllantirish. Bunda: 
23
Староверова Г.С. Экономическая оценка инвестиций: Учеб. пособие./ Г.С.Староверова, А,Ю.Медведев, 
И.В.Сорокина. – М.: КНОРУС,2006. –С 209. 

---

164 
Fisher formulasi yordamida inflyatsiyani hisobga oluvchi diskont stavkasi 
aniqlanadi; 
Aniqlangan diskont stavka yordamida samaradorlik ko‘rsatkichlari topiladi. 
Xulosa qilib aytganda, birinchidan, inflyatsiya baholarning, to‘g‘rirog‘i, 
o‘rtacha baholarning o‘sish jarayoni sifatida tushuniladi. Shu sababli, inflyatsiya 
darajasini aniqlash baholarning foizlarda o‘zgarishiga asoslanadi, ikkinchidan, 
inflyatsiyani aniqlashda baholar o‘sishini ifodalovchi nisbiy ko‘rsatkichlardan, 
ya‘ni bazisli va zanjirli baho indekslaridan foydalaniladi. Pulning real qiymati 
ko‘rsatkichi inflyatsiya indeksiga, ya‘ni baholar o‘sishining o‘rtacha yillik 
indeksiga teskari proportsionallikda bo‘ladi, uchinchidan, pulning kelgusidagi real 
qiymati qanchalik yuqori bo‘lsa, foiz stavkasi shunchalik yuqori bo‘ladi va u 
qanchalik kichik bo‘lsa, inflyatsiya indeksi shunchalik yuqori bo‘ladi. Agar 
inflyatsiya indeksi qabul qilingan foiz stavkasidan yuqori bo‘lsa, u holda bankka 
qo‘yilgan summaning kelgusidagi real qiymati hozirgi vaqtdagidan past bo‘ladi.