O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti biznes moliyasi

Birlashish uchun amaliy qadamlar
Aksariyat birlashishlar nishon-kompaniyaning aksiyadorlaridan sezilarli miqdorda oddiy aksiyalarni qabul qiluvchi tomonidan kompaniyani nazorat qilish yoki to‘liq egalik qilish uchun sotib olishni o‘z ichiga oladi. Bu odatda ikki bosqichda amalga oshiriladi. Xaridor:

• 
  
  aksiyalarni fond birjasi orqali o‘tkazish yo‘li bilan sotib oladi,
  
• 
  
  keyin esa xatlarni yuborish yo‘li bilan aksiyadorlarning qolgan qismiga rasmiy taklif (taklif) qo‘llaydi, ya‘ni tashkil etilgan fond bozorining tashqarisida faoliyat yuritadi.
  

Odatda, xaridorlar fond bozoridagi zarur aksiyalarning aksariyatini sotib oladi. Investorlar bozorda yirik xaridor borligini tushunib qolishi bilan rasmiy taklifni kutib narxlar o‘sa boshlaydi va xaridor uchun bu yo‘nalishda davom ettirish foydasiz bo‘lib qoladi. Fond bozori kotirovkalari rasmiy taklif narxiga etgan davrda har bir aksiyadorga rasmiy taklifning narxi pasayadi. Albatta, fond bozoridagi barcha xaridlar naqd pul bilan to‘lanishi kerak, bu esa xaridni to‘xtatishi mumkin, u esa bitimni boshqaroq tarzda moliyalashtirishni xohlaydi. Odatda, aksiyadorlarga pochta orqali yuboriladigan rasmiy oferta hujjatida taklifning aniq shartlari va xaridor kompaniya rahbariyatining fikriga ko‘ra, nima uchun bu taklifni qabul qilish kerakligi bo‘yicha tushuntirishlarni o‘z ichiga oladi. Oferta hujjati tasdiqlash uchun Adolatli tijoriy faoliyat bo‘yicha bosh direktori (Director General of Fair Trading) va shahar ekspert guruhiga ham topshirilishi kerak.
Odatda, ular ofertani talab qilingan aksiyalarning muayyan foizlari egalari tomonidan qabul qilinganligi sharti bilan yuboradi. Bunday holda, xaridor agar qabul qilingan takliflar soni etarli bo‘lmasa, oxir- oqibat, o‘zi uchun zarur bo‘lmagan aksiyalarni sotib olishiga to‘g‘ri kelmasligiga ishonchi komil bo‘lishi mumkin. Misol uchun, xaridor birlashish ob‘yektining kamida 60% aksiyasini olish istasa, agar 75% 270
aksiya egalari taklifni rad qilsa, ehtimol, qolgan 25% ini majburiy sotib olishni xohlamaydi. Ko‘pincha oferta hujjatlarida 90% ulush belgilanadi, chunki Buyuk Britaniyada kompaniyalar to‘g‘risida Qonun boshqa kompaniyaning aksiyadorlik kapitalida xuddi shunday foizga egalik qilayotgan ixtiyoriy kompaniyaga boshqa aksiyalar sotib olingan bir xil shartlar asosida ularning egalarining roziligi bilan yoki roziligisiz qolgan 10% aksiyani sotib olish huquqini beradi.
Nishon-kompaniya aksiyadorlari taklifni olganidan keyin ko‘rib chiqishi kerak bo‘lgan masala shuki, uni qabul qilishi yoki xaridordan yanada foydali taklifni kutishi kerak bo‘ladi. Ofertani rad etish xaridorni chekinishga olib kelishi mumkin bo‘lsa-da, lekin ko‘p hollarda uning reaksiyasi yanada foydali taklifdan iborat bo‘ladi. Bu aksiyadorlar uchun qiyin muammo bo‘lishi mumkin, chunki xaridor taklifini rad qilish kotirovkani taklif natijasida erishilgan darajadan avvalgi darajagacha pasayib ketishiga olib keladi,. Boshqa tomondan, birinchi taklifni rad etish yanada foydali taklifga olib kelishi mumkin. Ehtimol, bu barcha aksiyadorlar o‘z aksiyalarining kotirovkasi qanday ko‘tarilayotganini ko‘rganda to‘qnash keladigan dilemmadan kam darajada murakkab dilemma emas: hozir sotib foyda olish kerakmi yoki yanada yuqoriroq narxga umid qilib kutish kerakmi?
Nishon-kompaniya boshqaruvi o‘z aksiyadorlari bilan xaridor kompaniya “o‘yin qilayotgani”ga passiv javob qaytarishi ehtimoldan yiroq emas. Ko‘pincha, xaridor rasmiy taklif qilishdan oldin, birinchi navbatda, birlashish ob‘yekti boshqaruvidan yordam so‘raydi. Agar u birlashish tijoriy jihatdan o‘zini oqlashi mumkin deb hisoblagan holda ofertani qo‘llab-quvvatlasa, oferta hujjatiga birlashish ob‘yekti boshqaruvining tegishli bayonoti ham ilova qilinishi ham istisno etilmaydi.
Biroq ko‘pincha nishon-kompaniya boshqaruvi ofertaga adovat ko‘zi bilan qaraydi va unga shiddat bilan qarshilik ko‘rsatadi. G‘arazli yutib yuborish ob‘yektlari tomonidan qo‘llaniladigan tipik metodlarga quyidagilar kiradi:

• 
  
  xaridorning da‘volari rad etilgan bayonotlar e‘lon qilib, mustaqillik foydasiga dalil-asoslarni ilgari surish;
  
• 
  
  xaridor ularni yetarlicha baholamaganini ko‘rsatish maqsadida nishon-kompaniya aktivlarini qayta baholash va
  
• 
  
  mustaqil kompaniya sifatida nishon-kompaniyaning rivojlanish istiqbollari to‘g‘risida axborotni tarqatish.
  

Ushbu metodlarning maqsadi, aftidan, aksiyalar qiymatini xaridor taklifi past tuyuladigan darajagacha ko‘tarish va bu taklif rad etilishini ta‘minlashdan iborat.
Ko‘pincha, bu urushlar uzoq va shafqatsiz, bir tomonning shikoyatlari boshqalarning qarshi da‘volariga aylanadi va taklif narxi taklifni oxirida qabul qilingan yoki rad etilgan darajaga ko‘tariladi. Bunday urushlar taraflarga zarar etkazishi mumkin. Ular juda qimmatga tushadi va agar birlashish baribir amalga oshsa, birlashgan kompaniyaning boshqaruvida yoqimsiz xotira bo‘lib qoladi.
Urushning barcha natijalari salbiy bo‘lishi shart emas. Bayonotlar asnosida tomonlar haqida ko‘plab yangi ma‘lumotlar paydo bo‘ladi, bu esa bozor tomonidan kompaniyani yaxshiroq baholashga imkon tug‘diradi.