O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “Audit” kafedrasi

2. Aktsiyadorlik jamiyatlarida mehnat haqi bo’yicha hisob-kitoblar auditining 
maqsadi, vazifalari va manbalari. 
O’zbekiston istiqlolning dastlabki kunlaridan barcha jabhalarda ijtimoiy yo’naltirilgan bozor 
iqtisodiyotiga ega demokratik huquqiy davlatni barpo ejtishga qaratilgan keng ko’lamli kompleks 
islohotlarni amalga oshirish va rivojlantirish bo’yicha o’z yo’lini tanladi.. Shu sababli, mehnatga 
haq to’lash bo’yicha xodimlarni ijtimoiy qo’llab quvvatlash va himoya qilish bo’yicha 
o’tkazilayotgan auditorlik tekshiruvlarini o’tkazishdan maqsad mehnat munosabatlariga tegishli 
bo’lgan qonunchilikka rioya qilinishi, ish haqi va turli xil qo’shimcha to’lovlar va mukofotlar, 
shuningdek, ish haqidan soliqlar va ijtimoiy ehtiyojlar uchun to’lovlar to’g’ri hisoblanishi ustidan 
nazorat qilishdan iborat.
Mehnat haqi bo’yicha hisob-kitoblar auditida hal etiladigan vazifalar 
Vazifalar majmui 
Auditda hal etiladigan vazifalar 
1.Mehnat 
qonunchiligiga 
doir 
huquqiy-me’yoriy 
hujjatlarga 
rioya 
qilinishi 
va 
ichki 
nazorat 
samaradorligining 
holatini baholash 
1.1. Mehnat haqi to’lashni belgilovchi huquqiy-me’yoriy hujjatlarning 
mavjudligi va tahlili; 
1.2. Jamoa mehnat shartnomalari, xodimlarni mukofotlash va 
rag’batlantirish to’g’risida nizom mavjudligi; 
1.3. Kadrlar, ish vaqti va ishlab chiqarilgan mahsulot (ish, xizmat) 
hisobini hujjatlashtirishning tashkil etilishi; 
1.4. Haq to’lash va ish haqidan ushlanadigan summalar turlarining 
klassifikatori (turkumlagichi) mavjudligi; 
1.5. Ish haqi fondi ustidan nazorat tizimining mavjudligi va holati; 
1.6. Hisobot ko’rsatkichlarning sintetik va analitik htisob registrlari 
ma’lumotlariga mosligi. 
2.Mehnat haqi bo’yicha 
hisob-kitoblarga 
doir 
2.1.Dastlabki hisob hujjatlarining to’g’ri rasmiylashtirilishi; 
2.2. Haq turlari (ishbay, vaqtbay va h.k.) bo’yicha ish haqi 
hisoblashning to’g’riligi. 

---

 
hisob 
va 
hisobot 
ma’lumotlarining 
ishonchliligini 
tekshirish. 
2.3. Har xil maqsadlar (mehnat ta’tili va h.k.) uchun o’rtacha ish 
haqini hisoblashni tekshirish; 
2.4. Ish haqidan ushlanadigan summalar to’g’riligi; 
2.5. Ish haqi xarajatlarini tannarx tarkibiga qo’shish; 
2.6. Ish haqi hisoblash va undan ushlanadigan summalarni hisob-
registrlarida aks ettirish; 
2.7. Soliqqa tortishda imtiyozlarni qo’llash va jami daromadni 
hisoblashning to’g’riligi; 
3.Byudjetdan tashqari 
fondlar, 
yagona 
ijtimoiy to’lov bo’yicha 
hisob-kitoblarning 
to’g’riligi
3.1. Yagona ijtimoiy to’lov fondiga ajratmalarni hisoblash bazasi va 
hisob-kitoblar to’g’riligi; 
3.2. Yagona ijtimoiy to’lov fondi bilan hisob-kitoblarni hisob va 
hisobotda aks ettirishning to’g’riligi; 
Auditor tekshiruv chog’ida avvalo hisobot ko’rsatkichlarida jiddiy xatolar yo’qligiga etarli 
darajada ishonch hosil qilishi lozim. Bunda dalil-isbotlarni to’plash uchun har xil manbalardan 
shakllanadigan axborot bazasidan foydalaniladi. Shuningdek, auditni boshlashdan oldin ichki hisob-
kitoblarni tekshirish uchun zarur bo’lgan me’yoriy hujjat paketi, sintetik va analitik hisob registrlari 
va boshlang’ich hujjatlarni komplektlaydi. 
Mehnat haqi bo’yicha hisob-kitob muomilalarini buxgalteriya hisobida aks ettirish va 
soliqqa tortish bo’yicha belgilangan qoidalarni tartibga soluvchi me’yoriy-hujjatlar to’plamimijoz 
korxona faoliyatining xususiyatlarini hisobga olgan holda shakllantirilishi lozim. 
Ta’kidlash joizki, mehnatga haq to’lash masalalari etarli darajada murakkab. Unda 
mehnatning tavsifi, mehnat harajatlarini va uning natijalarini o’lchash hamda baholash, 
rastsenkalar, mukofotlar va hokazolarni belgilash bilan bog’liq ko’plab nozik va o’ziga xos 
tafsilotlari mavjud. Shuning uchun auditordan ushbu masalalar bo’yicha me’yoriy baza va hisob 
yuritishning ahvolini aniqlash, shtatlar jadvali, korxona rahbariyatining xodimlarni oylik maosh 
tayinlab ishga qabul qilish to’g’risidagi buyruqlarni (tanlab tekshiriladi), tuzilgan pudrat 
shartnomalari va mehnat bitimlari, mehnatga haq to’lash, mukofotlash va moddiy yordam berish 
to’g’risidagi nizomlarni o’rganish talab etiladi. So’ngra ish vaqtini hisobga olish tabellari, ishbay 
ishlar uchun naryadlar va hisoblashuv-to’lov va to’lov vedomostlari, mehnatga haq to’lash hamda 
uni tartibga solish bilan bog’liq boshqa hujjatlarning rasmiylashtirilishi tekshiriladi. Auditor ushbu 
masalalar bilan tanishib chiqib, mehnatga haq to’lash bo’yicha hisob-kitoblarning asosiy bloklarini 
sinchiklab tekshirishi lozim. Xususan:
1.Korxona xodimlarining shtat jadvalida belgilangan oylik maoshlariga rioya qilinishi; shtat 
jadvalining boshqaruv kengashi yoki aktsiyadorlar majlisida tasdiqlanganligi; o’rindoshlik asosida 
mehnatga haq to’lashning to’g’riligi; shtat intizomiga rioya qilinishi; mehnat bitimlari bo’yicha 
mehnatga haq to’lashning asosligi. 
2.Ishchilarga ishbay naryadlar bo’yicha haq to’lashning to’g’riligi, xususan, bajarilmagan 
ishlar uchun qo’shib yozish hollari yo’qligi, mehnatga haq to’lashning akkord tizimi 
qo’llanilganligi. Akkord naryadlarining tegishli butun ish uchun qilingan kalkulyatsiya bilan 
asoslanishi, akkord topshiriqlarining belgilangan muddatda bajarilganligi va yuqori sifatliligi 
aniqlanadi. 
3.Mukofotlash tartibi va asosliligi, mukofotlash sabablarini aniqlash va mehnat jamoasi 
tomonidan qabul qilinib, tasdiqlangan mukofotlash tizimini tahlil qilish bilan birgalikda aniqlanadi.